Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2009, Blaðsíða 72

„ALLTAF VAR ÞAR EITTHVAÐ SEM HÖFÐAÐI TIL FÓLKSINS“ 71
á sér m.a. þá skýringu að á síðustu áratugum hefur meira verið talað
um sorgina og henni leyft að koma upp á yfirborðið í stað þess að
láta hana liggja í þagnargildi, sem oft var. Börn fá einnig að taka þátt
í sorgarferlinu og meira er við þau talað um þessi málefni en áður
tíðkaðist. Ennfremur þykir sjálfsagt nú til dags að börn fái að koma með
í jarðarfarir.151
Þegar hefur komið fram að þakkarorð eiga sér nokkuð langa hefð
hér á landi, eða frá því á síðari hluta 19. aldar, en þá heyrði nánast til
undantekninga að aðstandendur tjáðu harm sinn á prenti. Þakkir í
dagblöðum voru einnig mjög hófstilltar á árunum fyrir og eftir stofnun
Ríkisútvarpsins. Venjulega var þakkað fyrir auðsýnda samúð eða hlut-
tekningu og í mesta lagi notuð ámóta orð og „hjartkær“. Helst var um
einhverja undantekningu að ræða ef börn áttu í hlut. Samt virðist gætt
fullrar stillingar eins og eftirfarandi orð bera með sér: „Hjartans þakkir
fyrir auðsýnda hluttekningu við andlát og jarðarför elsku litla drengsins
okkar ...“152 Helgi Hjörvar sýnist því hafa tekið heldur djúpt í árinni í
framangreindum skrifum sínum þegar hann talar um dauða og stunur
syrgjenda í dagblöðum og útvarpi, nema að þessu hafi verið öðruvísi
háttað á ljósvakanum, en það er fremur ósennilegt. Það sem helst virðist
hafa farið fyrir brjóstið á Helga er „óþarfa“ tilfinningasemi enda beri
Íslendingar yfirleitt sorg sína í hljóði án ytri tákna og með nokkrum
virðuleik.153
Margir fræðimenn hafa rannsakað minningargreinar og hefur m.a.
verið sýnt fram á að 41% slíkra skrifa í Morgunblaðinu árið 1997
fjölluðu um höfundinn sjálfan á einn eða annan hátt.154 Þá hefur sem
skýring á hinum gjörbreyttu viðhorfum verið bent á einstaklingshyggju
nú tímans, sjálfhverfu og einkavæðingu minningargreina sem beri að
skoða í ljósi nýfrjálshyggjunnar. Höfundar benda líka á miklar breyt-
ingar á afstöðu manna til dauðans og sorgarinnar og að fólk hafi orðið
miklu opnara gagnvart tilfinningum sínum.155 Þetta kemur einnig fram
í svörum heimildarmanna sem vilja meina að miklu algengara sé að
ræða um sorgina en áður var og að hún hafi verið meira einkamál en
nú þekkist. Viðhorf þetta endurspeglast á vissan hátt í skreytingu grafa á
persónulegan hátt sem túlka má sem tilfinningalega opnun þegar einka-
mál eru svo að segja færð út í hið opinbera, þ.e. kirkjugarðinn.156
Ljóst er að skýra má þessi miklu umskipti með ýmsum hætti. Hér
er hallast að almennri opnun samfélags og tilfinningalífs ásamt viður-
kenningu á tilvist sorgarinnar, en umræður um hana hófust hér á
landi fyrir um 20 árum með stofnun sorgarsamtaka.157 Skrif þar sem