Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2009, Síða 77

76 ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
upptökur hafi á óbeinan hátt komið í staðinn fyrir útvarpsjarðarfarirnar,
þótt að í raun sé það ekki sambærilegt. Ljósmyndun og myndbandstökur
hafa vafalítið einnig verið gerðar til að varðveita minninguna um hinn
látna og eru þannig hluti af sorgarferlinu.
Útvarpið og samfélagið
Útvarpsnotkun var ýmsum örðugleikum háð á fyrstu árum Ríkis út-
varps ins, sérstaklega í strjálbýli, þar sem nota þurfti tvenns konar raf-
geyma við hvert tæki. Ennfremur varð að reisa allhátt loftnetsmastur við
hvern bæ.185 Fyrir lágstraum var hafður sýrugeymir og þurrgeymir fyrir
hástraum. Þurrgeymirinn entist í um eitt ár. Sýrugeyma þurfti að hlaða
á um mánaðar fresti, stundum oftar, allt eftir notkun. Það gat verið mjög
harðsótt að láta hlaða geyminn, oft um langan veg að fara í misjöfnum
veðrum auk þess sem menn máttu vara sig á að missa ekki niður sýruna.
Hún gat skaðbrennt fólk og skemmt föt væri ekki nógu varlega farið. Þar
að auki voru geymarnir þungir, um 10-15 kg, og heldur ómeðfærilegir.
Rafvæðing landsins var þá skammt á veg komin en Ríkisútvarpið reyndi
að bæta úr því með því að koma upp hleðslustöðvum víða um land.186
Fólk leitaðist því við að spara rafmagnið og af þeim sökum var ekki alltaf
hægt að hafa viðtækin opin. Alltaf var þó hlustað á fréttir, veðurfregnir
og messur, og sitthvað f leira sem bitastætt þótti.187 Bein af leiðing þessa
rafmagnsskorts var að sums staðar voru virkjaðir lækir til að hlaða geyma
og f lýtti útvarpið þannig svolítið fyrir rafvæðingunni. Þar að auki voru
allvíða til sveita litlar vatnsaf lsvirkjanir eða vindrafstöðvar og var algengt
að bændur færu þangað með rafgeyma til hleðslu.188 Fram til 1933 voru
byggðar 165 sveitavirkjanir, þar af 110 á árunum 1926-1931. Alls voru
200 slíkar rafstöðvar í landinu 1937 en 330 árið 1954.189
Eigendur útvarpsviðtækja 1931 voru 450 en voru komnir upp í 10.492
aðeins fjórum árum síðar, 16.775 árið 1940, 35.352 árið 1950, 49.028
árið 1960 og 63.843 árið 1970.190 Útvarpið náði því skjótri útbreiðslu
meðal landsmanna og hafa áhrif þess verið í samræmi við það.
Félagsleg áhrif útvarps á heimilislíf fólks voru umtalsverð, ekki síst til
sveita þar sem minna var um tilbreytingu. Þeir sem heyrðu í útvarpi í
fyrsta skipti hafa lýst því sem ógleymanlegum atburði, „það var eins og
að vera kominn í annan heim“.191 Leitast var við að ljúka fjósverkum og
öðrum bústörfum áður en útsending hófst, mjaltatímum jafnvel breytt,
ef eitthvað áhugavert var á dagskrá. Í gamla bændasamfélaginu höfðu
aðalmáltíðir dagsins verið þrjár en urðu smám saman tvær, í hádeginu
og kl. 19-20, fyrst í þéttbýli en síðar til sveita. Hádegisfréttatíminn