Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2009, Page 138

SÖGUR AF BEINAGRINDUM 137
verið nógu stórt eða nógu þéttbýlt til að berklar geti hafa viðhaldist.
Því er ólíklegt að svo hátt hlutfall endurspegli meðalalgengi berkla í
Þjórsárdal á öllum þeim tíma sem kirkjugarðurinn var í notkun. Ef við
höfum í huga kenningar um lýð fræðilegan óstöðugleika,40 er líklegra að
fjöldi berklasjúklinga á Skelja stöðum sé merki um tímabundið ástand,
faraldur. Tvær for sendur eru nauðsynlegar svo að þessi tilgáta standist. Í
fyrsta lagi þarf einhver utanaðkomandi að hafa borið sjúk dóminn inn í
samfélagið. Í því samhengi er vert að minnast á að strontíumsamsætu-
rannsóknir á 33 beinagrindum frá Skeljastöðum leiddu í ljós að ein
þeirra, öldruð kona, fæddist ekki á Íslandi. Sjö aðrir hafa neytt mjög
mikils af sjávarfæði að minnsta kosti fyrstu sex ár ævinnar sem gæti
bent til þess að þeir séu aðf luttir frá sjávarsíðunni.41 Á þeim tíma
sem Skeljastaðakirkjugarðurinn var í notkun er ólíklegt að nokkurt
samfélag á Íslandi hafi verið nógu þéttbýlt til að sjúkdómurinn gæti
verið landlægur og því verður að gera ráð fyrir að hann hafi borist með
mannaferðum. Hin forsendan er að almennt heilsufar hafi þurft að
vera gott til þess að þeir sem sýktust lifðu nógu lengi með sjúkdóminn.
Rannsókn á hörgulsjúkdómum á Skeljastöðum styður þetta en hún
hefur sýnt fram á að mjög lítið hafi verið um langvarandi næringarskort
hjá þeim sem þar voru grafnir. Næringarskortur hefur að líkindum
verið árstíðabundinn og þó að mörg nauðsynleg næringarefni hafi verið
af skornum skammti hefur framboð verið jafnt, en skyndileg minnkun
á nauðsynlegum næringarefnum er líklegri til að hafa neikvæð áhrif.42
Þetta gerir það að verkum að fólk hefur verið betur í stakk búið að
berjast við sjúkdóminn þegar hann kom inn í samfélagið og það hefur
þess vegna lifað nógu lengi með hann til að hann sé greinanlegur í
beinum. Það er ekki tilviljun að þeir tveir sem voru lengst leiddir af
sjúkdómnum voru undir 25 ára aldri þegar þeir létust, þeir hafa verið
ungir og hraustir þegar þeir smituðust.
Lokaorð
Niðurstöður rannsókna á sýkingum og smitsjúkdómum voru mjög mis-
munandi. Einungis þrír af 51 í miðaldakirkjugarðinum á Hofstöðum
báru væg merki um virka lungnasjúkdóma. Aftur á móti voru fjórir af
54 í miðaldakirkjugarðinum á Skeljastöðum með lungnasjúkdóm og
tveir með aðra sýkingarsjúkdóma og átta af 37 með lungnasjúkdóm í
18.-19. aldar Reykjavíkursöfnunum auk eins tilfellis af sárasótt. Í báðum
þessum síðari söfnum voru tilfelli með mikla beinbólgu og önnur
með afstaðna bólgu. Með því að setja þessar niðurstöður í samhengi