Dagblaðið Vísir - DV - 07.08.2009, Blaðsíða 16

16 föstudagur 7. ágúst 2009 fréttir
Þegar fyrirmyndarnemandinn hjá
alÞjóðagjaldeyrissjóðnum kolféll
Á árunum 1989–1999 var Argentína
uppnefnd „fyrirmyndarnemandi Al-
þjóðagjaldeyrissjóðsins“. Nýfrjáls-
hyggjumenn víða um lönd báru lof
á „efnahagsundrið“. Stjórnvöld fengu
gífurlega há lán hjá AGS til að við-
halda bundnu gengi pesóa og dollars.
Á sama tíma voru öll verðmætustu
ríkisfyrirtæki landsins einkavædd.
Gríðarlegir fjármunir flæddu í gegn-
um Argentínu á þessum árum, tíundi
áratugurinn var partí og vakti vonir
með milljónum Argentínumanna.
En blaðran sprakk með látum árin
2001–02 eftir að kreppa sem hófst í
Asíu árið 1997 felldi hið viðkvæma
argentínska hagkerfi og hafði eitt
mesta efnahagshrun nokkurs lands í
sögunni í för með sér.
Eftir hrunið lifðu nær 60% þjóð-
arinnar undir fátæktarmörkum og
þjáðust margir í lægstu þrepum sam-
félagsins af vannæringu. Argentína
hafði verið eitt efnaðasta ríki Suður-
Ameríku og státað af öflugri millistétt
sem nú hafði þurrkast út.
Ríkið var fjárvana og stóð frammi
fyrir greiðslufallinni skuld upp á
næstum 150 milljarða dollara við er-
lenda lánveitendur. Landið var rúið
trausti, skorti erlendar fjárfestingar
og virtist dauðadæmt.
Áður fyrr með ríkustu
þjóðum veraldar
Á fyrstu áratugum 20. aldarinnar var
Argentína í hópi stórvelda heimsins.
Vegna auðs sem skapaðist aðallega
við gríðarlega umfangsmikinn út-
flutning nautakjöts nutu íbúar lands-
ins svipaðra lífskjara og Frakkar.
Við miðbik aldarinnar fór ríki-
dæmi Argentínu hins vegar hratt
dvínandi, fyrst vegna einangrunar-
stefnu og síðar stjórnmálaólgu en
herforingjastjórnir og átök fóru illa
með stjórnkerfi landsins og efnahag
þess. Spilling hefur lengi verið land-
lægt vandamál í Argentínu.
Árið 1976 framdi argentínski her-
inn valdarán og steypti forseta lands-
ins, Ísabellu Perón, af stóli. Aðdrag-
andinn var flókinn og langur en á
þessum árum glímdi Argentína við
erfiðan efnahagsvanda, stjórnmála-
umrót og gríðarlega harkalegar vær-
ingar á milli vinstri- og hægriafla,
fylkinga sem áttu flestar rætur í hin-
um stóra og breiða Perónistaflokki.
Herforingjastjórnin framdi á
valdatíma sínum víðtæk mannrétt-
indabrot og er talin hafa tekið 30.000
meinta meðlimi öfgavinstrifylkinga af
lífi í hinni svokölluðu „Endurskipu-
lagningu þjóðarinnar“.
Herforingjastjórnin olli einn-
ig efnahag landsins miklu tjóni,
tók stór erlend lán, en eyddi í mis-
heppnuð verkefni, þar sem hið tap-
aða Falklandseyjastríð vó þyngst
ásamt stjórnvaldsaðgerðum þegar
ríkið yfirtók skuldir einkafyrirtækja
á borð við útibú erlendu stórfyrir-
tækjanna Citibank, Deutsche Bank,
Banco de Italia, Bank of America,
Chase Manhattan, Esso, Fiat, Ford og
Pirelli.
Raúl Alfonsín var kosinn forseti
árið 1983 þegar herinn missti völdin
og lýðræði var aftur komið á. Skuld-
ir ríkisins námu 45 milljörðum doll-
ara við valdatöku hans. Hann ákvað
að skipta út gjörónýtum gjaldmiðlin-
um, pesóanum, í staðinn fyrir nýjan
sem hét austral. Lána var aflað til að
standa straum af nýja gjaldmiðlin-
um. Ríkið lenti hins vegar í hremm-
ingum þegar það náði ekki að borga
vextina af skuldinni og Alþjóðabank-
inn hóf að endurkalla lán.
Óðaverðbólga blossaði upp og
náði 220% á ári þegar ríkisstjórnin
ákvað að prenta gífurlegt magn pen-
ingaseðla í örvæntingu sinni. Alfons-
ín fór frá árið 1989 í 5.000% verðbólgu
og kusu Argentínumenn Perónistann
Carlos Menem sem arftaka hans í
forsetastólnum.
Nýfrjálshyggja, festing
við dollar og AGS
Menem boðaði nýja tíma og ný ráð
sem myndu koma Argentínu út úr
kreppunni með efnahagsmódeli
sem hann byggði á forskrift nýfrjáls-
hyggjunnar. Hann vildi beita aðferð-
um sem forkólfar frjálshyggjunnar í
Washington höfðu mælt með í ræð-
um og riti: hér má nefna einkavæð-
ingu kostnaðarsamra ríkisfyrirtækja
á borð við símafyrirtæki, gas-, vatns-
og rafmagnsveitur; frjálsari viðskipti
og minni áherslu á vinnulöggjöf og
verkalýðsréttindi.
Hinar nýju lausnir Menems báru
ekki ríkan ávöxt fyrstu tvö árin. En
árið 1991 kynnti Domingo Cavallo
fjármálaráðherra lög sem áttu eftir að
verða afdrifarík: innleysanleikalög-
in eða „Ley de Convertibilidad“. Þau
bundu argentínska pesóann, sem nú
hafði verið tekinn upp að nýju, við
gengi bandaríkjadollars. Einum pes-
óa var þannig skipt fyrir einn dollar.
Sú aðgerð virkaði vel til að stemma
stigu við verðbólgunni sem nú snar-
minnkaði og einnig til að vekja traust
umheimsins á landinu að nýju og
laða að fjárfesta.
Argentínumenn voru skyndilega
orðnir gjaldgengir þátttakendur á al-
þjóðlegum neyslumarkaði og gátu
ferðast til útlanda, keypt innfluttar
vörur og fengið lán í dollurum á lág-
um vöxtum.
En slæmar hliðarverkanir dollara-
væðingarinnar komu fljótlega í ljós.
Þar sem innflutningur varð skyndi-
lega ódýr streymdi mikið fjármagn úr
landi sem kom illa við iðnað lands-
ins. Atvinnuleysi jókst.
Til að viðhalda ofmetnum gjald-
miðli þarf ríki að eiga mikla sjóði í
erlendri mynt (dollurum) í seðla-
bankanum. Argentína þurfti að geta
útvegað þeim sem það vildu doll-
ara í stað pesóa. Argentínska ríkið,
sem var skuldugt fyrir og með fúna
innviði, leitaði til Alþjóðagjaldeyr-
issjóðsins og fékk himinhá lán til að
viðhalda genginu.
Sjóðurinn hélt áfram að lána Arg-
entínu og skrifaði sífellt undir nýj-
ar greiðsluáætlanir og frestanir þrátt
fyrir varnaðarorð fjölda stofnana
og hagfræðinga um allan heim sem
töldu að dæmið gengi alls ekki upp;
Argentína gæti aldrei staðið undir
slíkum skuldum.
Kreppa og svo hrun
Þegar Asíukreppan reið yfir árið 1997
komu veikleikar argentínska efna-
hagskerfisins berlega í ljós. Alþjóða-
gjaldeyrissjóðurinn varaði stjórnvöld
við árið 1998 og taldi Argentínu vera
í viðkvæmri stöðu og hvatti til nið-
urskurðar. Gengi brasilíska realsins
lækkaði mikið árið eftir sem hafði
hræðilegar afleiðingar í för með sér
fyrir útflutningsvörur dollaravæddr-
ar Argentínu, sem urðu skyndilega
mikið dýrari en þær brasilísku. Til að
auka á óhamingjuna lækkaði gengi
evrunnar nokkuð sem hefti útflutn-
ing Argentínu til Evrópu.
Argentína hafði í raun afsalað sér
stjórn peningamála sinna. Eins og
fréttamaður BBC orðaði það: „Buen-
Argentína fór frá því að vera lýst sem efnahagsundri í að
ganga í gegnum hrikalegt hrun. Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn
hefur verið harðlega gagnrýndur fyrir aðkomu sína þar og
baðst síðar afsökunar á mistökum sínum. Spilling, vanráðin
einkavæðing og léleg efnahagsstjórnun hefur svo bæst við til
að bæta á þjáningar landsmanna.
„Þetta var landið sem
gerði allt rétt. Hvernig
gat hrun þess orðið
svo stórkostlegt?“
helGi hrAfN GuðmuNdSSoN
blaðamaður skrifar:
dýrkeypt einkavæðing Carlos
Menem, forseti 1989–1999, sem
stóð fyrir mikilli einkavæðingu.
Hann er af sýrlensku bergi brotinn.