Dagblaðið Vísir - DV - 07.08.2009, Blaðsíða 18

18 föstudagur 7. ágúst 2009 fréttir
nú þurfti að greiða fjóra pesóa fyrir
dollarann og mikil verðbólga kom
í kjölfarið.
Argentína var nú markaðsleg
eyja, rúin trausti og vantaði er-
lendar fjárfestingar. Nær öll stór-
fyrirtæki landsins voru á vonarvöl
og lífskjör almennings stórminnk-
uð. Endurreisn hófst. Duhalde,
sem hafði ekki verið þjóðkjörinn
forseti heldur ráðinn af þinginu
sem tímabundinn umsjónarmað-
ur í embættinu, boðaði til kosn-
inga vorið 2003. Í síðustu ræðu
sinni stakk Duhalde upp á að ríki
í Suður-Ameríku mynduðu banda-
lag, stæðu saman gegn iðnrisum
og að Argentína og Brasilía tækju
upp sameiginlegan gjaldmiðil.
Néstor Kirchner sigraði í kosn-
ingunum 2003 og hét því að hverfa
frá AGS-stefnunni og frelsa land-
ið undan oki skuldavæðingar. Fáir
öfunduðu hann af þeim gífurlega
erfiðu verkefnum sem fram undan
voru. Hann fékk þó ágætan með-
byr. Eftir gengisfellingu pesóans
voru argentínskar útflutningsvörur
ódýrar og samkeppnishæfar. Ýms-
ar aðgerðir Kirchners tókust vel og
fóru hjólin að snúast að nýju.
Skuldadagar
En skuldirnar miklu voru enn
óuppgerðar. Einhver blaðamaður-
inn lýsti ástandinu svona: „Ef þú
skuldar bankanum 1000 dollara
er það þitt vandamál. Ef þú skuld-
ar honum 100 milljarða dollara er
það vandamál bankans.“ Það var
allra hagur að semja um skuldirn-
ar.
Sú staðreynd að greiðslufall
Argentínu var hið mesta í sögunni
er talið hafa gefið Kirchner nokk-
urt forskot í samningaviðræðun-
um við AGS, sem hefur þá stefnu
að forðast slæmar skuldir í sjóðum
sínum. Árið 2003 landaði forset-
inn og ríkisstjórn hans mjög góð-
um samningi eftir erfiðar og gríð-
arlega flóknar samningaviðræður
þar sem 84 milljarðar dollara af
þjóðarskuldinni við alþjóðlegar
stofnanir voru enduráætlaðir. Árið
2005 var ákveðið að ríkið borgaði
með skuldabréfum skuldir einka-
fyrirtækja sem fallið höfðu á ríkið
upp á um það bil 81 milljarð doll-
ara þar sem 20 milljarðar í vöxt-
um eftir greiðslufallið voru látnir
falla niður. 76 prósent skuldarinn-
ar voru enduráætluð og yfirfarn-
ar með þeirri niðurstöðu að að-
eins þriðjungur nafnvirðis hennar
myndi greiðast.
Sama ár ákvað Kirchner að
greiða skuldina við AGS í einni
greiðslu, án endurfjármögnun-
ar, en hún var 9,8 milljarðar doll-
ara. Skuldina greiddu stjórnvöld
með uppsöfnuðum gjaldeyristekj-
um í seðlabankanum. Venesúela
hjálpaði til við greiðsluna en Hugo
Chávez keypti argentínsk skulda-
bréf fyrir 1,6 milljarða.
Néstor Kirchner ákvað að sækj-
ast ekki eftir endurkjöri í forseta-
embættið árið 2007. Í stað hans
bauð eiginkona hans, Cristina
Fernandez de Kirchner, sig fram og
sigraði í kosningunum.
Í september í fyrra borgaði rík-
isstjórn Cristinu Kirchner 6,7 millj-
arða dollara skuld sína við Par-
ísarklúbbinn, samtök 19 ríkustu
þjóða heims, sem hafa gjarnan
milligöngu milli skuldara og lán-
ardrottna.
Argentína hefur enn í dag nokk-
uð heftan aðgang að lánamörkuð-
um sem eru áhrif greiðslufallsins.
Fjölmargir skuldaeigendur um all-
an heim hafa þrýst á lánastofnanir
um að beita landið refsiaðgerðum.
Valdatími Kirchner-hjónanna hef-
ur einkennst, þrátt fyrir efnahags-
uppganginn, af mikilli verðbólgu
og atvinnuleysi.
„Slysin verða þegar
ríki hlýða AGS“
„Algengt viðkvæði: Enn eitt ríki í
Suður-Ameríku, í þetta sinn Arg-
entína, kann ekki að hegða sér.
Eyðslusöm ríkisstjórn og pópul-
istastefna hennar hafa eyðilagt
landið. Bandaríkjamenn hugsa
drjúgir með sér að þeir séu ónæmir
fyrir slíkum römónskum háttum.
En ráðþrota Suður-Ameríku-
menn horfa á Argentínu með allt
öðrum augum. Hvað kom fyrir,
spyrja þeir, þennan fyrirmyndar-
nemanda nýfrjálshyggjunnar og
þá hugmynd að frjálsir markaðir
myndu tryggja velsæld? Þetta var
landið sem gerði allt rétt. Hvernig
gat hrun þess orðið svo stórkost-
legt?
Kannski hafa bæði sjónarmiðin
eitthvað til síns máls, en í raun, að
mínum dómi, er hugmyndin sem
hefur verið gerð vinsæl í Banda-
ríkjunum virkilega afvegaleidd.“
Þannig komst bandaríski nób-
elsverðlaunahafinn og hagfræði-
prófessorinn Joseph Stiglitz að
orði í grein í Washington Post árið
2002. Þar gagnrýndi hann störf
AGS og Alþjóðabankans í Argent-
ínu harkalega. Stiglitz er fyrrver-
andi aðalhagfræðingur Alþjóða-
bankans og var efnahagsráðgjafi
Bills Clinton í forsetatíð hans.
Í greininni rekur hann lið fyr-
ir lið hvernig ótal ráð og tilskip-
anir AGS til Argentínu á tímanum
1989–2001 hafi verið vond og gert
stöðu landsins mun verri en hún
hefði ella orðið. Stiglitz bendir á
að margir bandarískir hagfræðing-
ar hafi talið að hræðileg örlög Arg-
entínu hafi verið innsigluð þegar
stjórnvöld landsins hunsuðu til-
mæli AGS um enn frekari niður-
skurð í kerfinu. Stiglitz telur hins
vegar þvert á móti að ef Argentína
hefði fylgt ráðum AGS um meiri-
háttar niðurskurð hefði efnahags-
kreppan lent fyrr og jafnvel harka-
legar á ströndum landsins.
„Eins og flestir hagfræðingar
utan AGS trúi ég því að í efnahags-
legri niðursveiflu geri niðurskurð-
ir illt verra: skatttekjur, atvinna og
traust á hagkerfinu minnka einn-
ig,“ heldur Stiglitz áfram.
„Argentína er ekkert undanþeg-
in slíkum undirstöðuatriðum í hag-
fræðinni frekar en löndin í Austur-
Asíu undir lok tíunda áratugarins.
Samt skipaði AGS fyrir um nið-
urskurð, og Argentína hlýddi og
skar niður kostnað í öllu stjórn-
kerfinu (fyrir utan vexti) um 10% á
milli 1999 og 2000. […] Slysin verða
ekki þegar ríki hlýða ekki AGS, þau
verða þegar þau hlýða AGS.“
Stiglitz segir að þegar kreppu-
áhrifa gæti í efnahag Bandaríkj-
anna og annarra vestrænna ríkja
séu nær allir sammála um að neyð-
arpakki með peningainnspýtingu
sé rétt leið. „Hvers vegna hélt AGS
því þá fram að þveröfugar aðgerð-
ir – samdráttur í ríkisfjármálum –
myndu hjálpa Argentínumönnum
í krísu sinni?“
Sameer Dossani á alþjóðlega
stjórnmálavefritinu Foreign Policy
in Focus skrifaði: „AGS hamraði á
niðurskurði, hækkun vaxtastigs og
samdrætti löngu eftir að allir vissu
að hagkerfið þurfti á neyðarpakka
að halda. Í stuttu máli settu þeir
hagsmuni lánardrottna Argentínu
– sem vildu peninginn sinn strax
– ofar hagsmunum argentínskra
borgara sem þurftu á atvinnu og
fæði að halda.“
Meiriháttar einkavæðing
„Öll ríkisfyrirtækin í Argentínu
á sölulista. Stjórnvöld í Argent-
ínu, sem eru staðráðin í að standa
vörð um endurreisn efnahagslífs-
ins, „efnahagsundrið“ sem þau
kalla sjálf, hafa skýrt frá áætlun um
meiriháttar einkavæðingu en sam-
kvæmt henni verða öll helstu fyrir-
tækin, sem enn eru í höndum rík-
isins, seld á næstu 16 mánuðum.
[...] Síðan Carlos Menem varð for-
seti 1989 hafa verið seld ríkisfyrir-
tæki fyrir 1.400 milljarða íslenskra
króna og eru þar á meðal raforku-
ver og símafyrirtæki, ríkisflugfé-
lagið og ríkisolíufélagið.“ (Morgun-
blaðið, 2. september 1994.)
Við upphaf tíunda áratugarins
voru ríkisstofnanirnar þunglama-
legar og gamaldags, fjársveltar og
særðar eftir slæma meðferð her-
foringjastjórna og efnahagsvand-
ræði áratugina á undan. Carlos
Menem naut mikils stuðnings þeg-
ar hann fór af stað með einkavæð-
ingarferli sitt þar sem þjónustufyr-
irtæki á borð við rafmagnsveitur og
símafyrirtæki voru seld. Kjósendur
voru margir ánægðir með aukna
skilvirkni hjá þessum fyrirtækjum.
Annað sjónarmið var að mörg rík-
isfyrirtæki sem höfðu þróast í ár-
ferði hinna erfiðu áratuga sem á
undan fóru skiluðu miklu tapi og
voru ríkisbússkapnum erfiður ljár
í þúfu.
En ferlið fór mjög hratt fram
og enduðu mörg ríkisfyrirtæki í
óstjórn og spillingu; örlög ríkis-
flugfélagsins Aerolineas Argentin-
as þóttu táknræn, en það rambaði
á barmi gjaldþrots nokkrum sinn-
um og gekk í gegnum síendurtekin
eigendaskipti. Fyrir einkavæðingu
árið 1990 átti flugfélagið 30 flug-
vélar en tíu árum síðar eina og var
með 43 á leigu. Ríkisstjórn Crist-
inu Kirchner ríkisvæddi fyrirtækið
síðla árs 2008 þegar það nálgaðist
gjaldþrot.
Dýrt og daunillt vatn
Argentínski hagfræðingurinn Dani-
el Azpiazu hefur rannsakað í þaula
einkavæðingu vatnsveitna á tíunda
áratugnum. Að hans dómi er stofn-
un og sala fyrirtækisina Aguas Arg-
entinas eitt alræmdasta dæmið um
hið óábyrga æði sem argentínsk
stjórnvöld stunduðu í sölu ríkisfyr-
irtækja á tíunda áratugnum með
dyggum stuðningi AGS og Alþjóða-
bankans.
Stærsti hluti argentínska vatns-
veitukerfisins var í maí 1993 seld-
ur fyrirtækjunum Suez Group frá
Frakklandi, stærsta vatnsfyrirtæki
í heiminum í einkageiranum, og
spænska vatnsrisanum Aguas de
Barcelona. Alþjóðabankinn var
milliliður í sölunni og keypti sjálfur
hluta í nýja einkafyrirtækinu, Aguas
Argentinas. Samkvæmt rannsókn-
um var nýja fyrirtækið stærsta yfir-
færsla vatnsveitu í hendur einkaað-
ila í heiminum og sá um svæði með
10 milljónum íbúa.
Daniel Azpiazu segir að á tíma-
bilinu frá maí 1993 til janúar 2002
hafi vatnsverð fyrir almenna borg-
ara hækkað um 88,2% sem hafi
ekki verið í neinu samræmi við
hækkun vísitölu neysluverðs, sem
nam 7,3% á tímabilinu. Azpiazu
nefnir ennfremur að hreinn gróði
fyrirtækisins hafi numið 20%, sem
þyki hvergi eðlilegt. Til viðmiðun-
Gífurleg fátækt Eftir
hrunið lifðu skyndilega
60% almennings undir
fátæktarmörkum.
Upphaflega búsáhaldabyltingin
Slagorð potta- og pönnubyltingarinnar var
„Que se vayan todos!“ (Burt með þá alla!).
Mikil andstaða Versnandi
lífskjör og mikil spilling ollu
mikilli reiði meðal landsmanna.