Dagblaðið Vísir - DV - 01.10.2010, Blaðsíða 24

Eitt það fyrsta sem ferðamenn í Al-
baníu taka eftir þegar þeir fara um
landið er gríðarlegur fjöldi stein-
steyptra, niðurgrafinna skotbyrgja
sem sjá má víða í bæjum og á lands-
byggðinni. Byrgin, sem eru um 750
þúsund talsins, voru byggð á dögum
kommúnistastjórnar einræðisherr-
ans Envers Hoxha á árunum 1950 og
1985.
Byrgin voru reist til þess að auð-
velda kommúnistastjórn Hoxha að
verjast innrásum frá óvinum Al-
baníu, sama hvort um væri að ræða
Bandaríkjamenn eða önnur komm-
únistaríki sem Hoxha hræddist. Ef
kæmi til árásar áttu allir vopnfær-
ir Albanir að manna byrgin og verj-
ast innrásarliðinu - um það bil eitt
byrgi var reist fyrir hverja fimma Al-
bana. Svo mikil var vænisýki Hoxha
að stjórnvöld í Albaníu hættu ekki að
byggja þessi byrgi fyrr en níunda ára-
tugnum þegar ríkið átti einfaldlega
ekki lengur fyrir þeim.
Nú standa þessi byrgi víðs vegar
um landið sem minning um valda-
tíð Hoxha og þann hugsanahátt sem
einkenndi stjórn landsins á seinni
helmingi tuttugustu aldarinnar
þegar kommúnistaleiðtoginn hélt
landsmönnum nánast í gíslingu.
Mönnum var refsað með fangelsis-
vist eða jafnvel lífláti fyrir að gagn-
rýna Hoxha og stjórn hans, íbúar
máttu hvorki flytja né ferðast frá ein-
um stað til annars, einkaeignaréttur
var bannaður og ríkisvaldið iðkaði
stífa ritskoðun á bókum og fjölmiðl-
um – mönnum var jafnvel refsað
fyrir að hlusta á Rolling Stones og
aðra slíka vestræna tónlist. Alban-
ía einangraðist smám saman eftir
því sem vænisýki Hoxha batt enda á
áður vinsamleg samskipti við helstu
kommúnistaríki heimsins, Sovétrík-
in, Júgóslavíu og Kína.
Í dag er öldin önnur í Albaníu á
stjórnmálasviðinu og þeir feta sig
smám í átt ti aukins lýðræðis en íbúar
landsins eru enn að gera upp þenn-
an tíma kommúnismans – meðal
annars spyrja sig að því hvern fjand-
ann þeir eigi að gera við öll þessi
skotbyrgi í breyttum heimi. Í millitíð-
inni hafa byrgin orðið að eins konar
þjóðartákni í Albaníu; fáir minjagrip-
ir eru vinsælli í Albaníu en pínulitlar
útgáfur af skotbyrgjunum sem hægt
er að taka með sér heim og nota sem
pennastatíf eða bókastoð.
Steypa í stað matar
Ég fór í tíu daga ferðalag um Albaníu
um miðjan september ásamt um 20
öðrum Íslendingum og líkt og gildir
um marga Albaníufara eru þessi byrgi
mér ofarlega í huga þegar ég hugsa
um ferðina. Byrgin eru bæði truflandi
en jafnframt nokkuð heillandi á sama
tíma. Stjórn Hoxha eyddi gríðarlegum
fjármunum í steinsteypu, járn og auð-
vitað vinnuafl við að byggja öll þessi
byrgi til að verjast árásinni sem svo
aldrei kom.
Á meðan Albaníustjórn eyddi tak-
mörkuðum fjármunum sínum í stein-
steypu til að verjast ólíklegri innrás
liðu margir af íbúum landsins skort,
sérstaklega íbúar í sveitum Alban-
íu sem höfðu það hlutverk að fram-
leiða landbúnaðarafurðir og rækta
landið til að fæða íbúana. Albanía var
að mestu leyti sjálfbært hvað varðaði
framleiðslu á matvöru eftir að sam-
skipti landsins við stórveldi komm-
únismans voru orðin súr á áttunda
og níunda áratugi síðustu aldar. Þessi
sjálfsþurftarbúskapur landsins náði
þó ekki til bændanna sjálfra sem áttu
að yrkja landið fyrir samneysluna en
ekki fyrir eigin einkaneyslu. Sjálfs-
þurftarbúskapur bændanna sjálfra
var því bannaður enda áttu þeir land-
ið sem þeir ræktuðu heldur ríkisvald-
ið. Ofan á kostnaðinn við byggingu
byrgjanna bættist að vinnufærum Al-
bönum var gert skylt að verja um tíu
dögum á ári í þegnskylduvinnu við
viðhald á þeim.
Viðkvæði Hoxha á þessum tíma,
þegar Albanía var orðið algerlega ein-
angrað í stjórnmála- og hugmynda-
fræðilegum skilningi, var að ýta
frekar undir vænisýkina og einangr-
unarhyggjuna í landinu. Meðal þess
hann sagði þegar hann var orðinn
gamall maður í kringum 1980 var að
Albanía myndi verða á tánum áfram
og að landið léti ekki erlend ríki góma
sig í bólinu. „Þeir munu aldrei koma
að okkur óvörum, við munum aldrei
sofna á verðinum. Allir þurfa að gera
sér grein fyrir eftirfarandi: Veggir
virkja okkar eru gerðir úr rammgerðu
graníti.“ Fátt hafði hins vegar bent til
þess um árabil að eitthvert erlent ríki
hefði áhuga á að ráðast inn í Alban-
íu. Það var meðal annars þessi hugs-
unarháttur Hoxha sem gerði það að
verkum að hann lét byggja svo mörg
byrgi og ól á hræðslu albanskra borg-
ara um að innrás væri á næsta leyti.
Fyrir vikið staðnaði Albanía meðal
annars og lítið breyttist þar um ára-
tugaskeið á meðan flest önnur lönd í
Evrópu gerbreyttust frá seinna stríði
og fram á níunda áratuginn.
Verður gist í byrgjum?
Fararstjórinn okkar í ferðinni, Elt-
on Caushi, sagði okkur frá því þeg-
ar hann ræddi við okkur um byrgin
að mikið væri skeggrætt um framtíð
þeirra í Albaníu samtímans. Caushi
sagði okkur að ríkisvaldið í Albaníu
stæði frammi fyrir ákveðnu vanda-
máli vegna þessara byrgja. Þau eru
lýti á landslaginu og þjóna engum til-
gangi í dag nema að veita ýmis konar
skepnum skjól fyrir steikjandi sólinni
í Albaníu og ungu fólki griðastað fyrir
samlífi og fleira slíkt, og því væri nær-
tækast að brjóta byrgin niður og farga
steypunni og járninu eða nýta efnið á
einhvern annan hátt.
Þessi lausn er hins vegar þeim
annmörkum háð að hún kostar tals-
verða fjármuni: Nota þyrfti stórvirkar
vinnuvélar og flutningabíla í hreins-
unarstarfið auk fjölmenns mannafla.
Ríkisstjórn Albaníu hefur hins veg-
ar ekki lagt í þessa lausn og því þarf
að finna einhverja aðra - slík steypu-
vandamál eru reyndar algeng í Alban-
íu þar sem einnig má sjá hálfhrunin
hús víðs vegar um landið sem hið op-
inbera hefur rifið niður þar sem hús-
in voru byggð án þess að tilskilin leyfi
væru fyrir hendi og enginn veit hver
það er sem á að hirða byggingarefn-
ið upp.
Caushi sagði okkur frá því að ein-
hverjum tilfellum hefðu einstaka Al-
banir ákveðið að losa sig við byrgin
sjálfir. Þetta væri ekki létt verk þar sem
mikið magn af járni væri í þeim til að
gera þau rammgerðari. Sagan seg-
ir reyndar að Enver Hoxha hafi viljað
leggja svo mikinn metnað í byrgin að
hann hafi beðið einn af verkfræðing-
unum sem hannaði þau að vera inni
í einu byrginu á meðan skriðdreki
skaut á það. Hoxha var ekki í rónni
fyrr en hann sannfærðist um að byrg-
in stæðu af sér slíka árás. Af þessari
Enver Hoxha, leiðtogi kommúnista-
flokksins í Albaníu, lét reisa 750 þúsund
rammgerð skotbyrgi víðs vegar um landið
til að verjast innrásum frá útlöndum á
árunum 1950–1985. Byrgin eru til marks um
þá einangrunarhyggju og vænisýki sem
einkenndi stjórnartíð hans. Byrgin standa
flest enn og hafa Albanir brotið heilann um
hvað hægt sé að gera við þau og hafa ýmsar
hugmyndir skotið upp kollinum. Ein er sú
að breyta byrgjunum í hótelherbergi.
BYRGIN HANS HOXHA
HÉR ER ALBANÍA
INGI F. VILHJÁLMSSON
fréttastjóri skrifar: ingi@dv.is
Allir þurfa að gera sér grein
fyrir eftirfarandi: Veggir
virkja okkar eru gerðir
úr rammgerðu graníti.
Byrgi við byrgi Hlöðnu veggirnar á myndinni liggja
á milli byrgjanna á svæðinu og tengja þau saman.
Nokkrir af íslensku ferðalöngunum sjást einnig á
myndinni. Tilgangur byrgjanna var að auðvelda
Albönum að verjast innrásum. MYND INGI FREYR
Eitt af sexþúsund Byrgið sem hér sést er eitt af sexþúsund
slíkum í dal í suðurhluta Albaníu þar sem borgin Gijrokaster
stendur. Nálægð dalsins við landamæri Grikklands gerði það að
verkum að Hoxha lét byggja svo mörg byrgi í dalnum. Byrgið
sem hér sést er af stærri gerðinni og átti að rúma fallbyssu og
nokkra menn. MYND INGI FREYR
24 ERLENT 1. október 2010 FÖSTUDAGUR