Dagblaðið Vísir - DV - 19.11.2010, Síða 34

34 viðtal 19. nóvember 2010 föstudagur
ég hrós, hjá Páli, fékk hrós fyrir það sem ég var
að gera og hann gerði meira. Hann pantaði fyr-
ir mig tússpenna frá Reykjavík sem þá var algjör
nýlunda og setti mig í myndlistarnám í kvöld-
skóla sem hann hafði stofnað í Vestmannaeyj-
um. Þar naut ég ásamt fleirum kennslu Magn-
úsar Á. Árnasonar í tvo vetur og þriðja veturinn
kenndi mér ógleymanlegur maður sem hafði
mikil áhrif á mig, Þórður Ben Sveinsson. Þarna
var byggður grunnur sem ég stend ennþá á.“
Bjartmar var svo lánsamur að faðir hans og
Sigmund teiknari höfðu verið miklir vinir. „Ég
hafði notið þeirrar gæfu að fylgjast með Sig-
mundi teikna skopmyndir af körlunum í frysti-
húsinu í kaffitímum.“
Þessi viðurkenning sem Bjartmar öðlaðist
og innblásturinn sem Páll veitti honum urðu til
þess að hann teiknaði eins og hann ætti lífið að
leysa. „Ég teiknaði manískt í mörg, mörg ár og
málaði eftir það. En trommusettið tók yfir og ég
fór að spila á fullu. „Ég hafði myndlistina lítið í
mér á meðan en teiknaði þó alltaf aðeins.“
Lifði af myndListinni
Í kringum 1990–91 var Bjartmar farinn að þreyt-
ast. Glymskrattinn var fullur. „Mér fannst ég al-
veg hafa fengið nóg af poppinu. Það gekk reynd-
ar mjög vel og alltaf fullt þegar ég spilaði en
þegar ég fæ leið þá nenni ég ekki. Ég fór að tala
um það aftur við Maríu Helenu konuna mína að
flytja til Danmerkur en ég hafði röflað um það í
mörg ár.“
Á endanum flutti fjölskyldan út og Bjartmar
lét drauminn rætast. Fór í myndlistarnám, nán-
ar tiltekið hjá Bent Viber, rektor í Det Fynske
Kunstakademi, í Óðinsvéum „Ég var hjá hon-
um í þrjú ár og opnaði svo mína eigin vinnu-
stofu. Það gekk bara fínt og á fimm árum sann-
aði ég það fyrir sjálfum mér að ég gæti alveg lifað
af myndlist í Danmörku. Þar hélt ég sjö einka-
sýningar og tók þátt í samsýningum og mörg-
um hópverkefnum. En tónlistin var þó skammt
undan og bjargaði því að ég þurfti ekki að taka
námslán því ég var beðinn um að vera með í
samnorrænni höfundarhljómsveit sem fulltrúi
Danmarks Radio. Það samstarf leiddi til þess
að ég tók upp plötu í Svíþjóð 1994 ásamt Stefan
Sundström, Johan Johanson og félögum þeirra.
Þetta eru kanónur í Svíþjóð.“
Þekkti ekki ÞjóðféLagið
Þegar Bjartmar snéri svo aftur til Íslands fékk
hann áfall. „Menningarsjokk. Ég þekkti ekki
þjóðfélagið aftur. Þá var farið að tala um að
mikið góðæri væri gengið í garð á Íslandi. Þetta
var bara allt annar leikur og mér fannst ég ekki
passa lengur við gardínurnar hérna.“
Bjartmar sendi frá sér plötuna Strik árið
1999 þar sem hann setti meðal annars út á þá
hugmyndafræði sem hafði tekið yfir. „Tilskipun
dagsins var bara hlutabréfahlunnindi í staðinn
fyrir þunnildi. En fólk hafði lítinn áhuga á að
heyra þann boðskap á þeim tíma.“
Sjálfur segist Bjartmar aldrei hafa hrifist með
í góðærinu. Hann hafi hvorki haft efni á því né
áhuga. „Ég er hræddur við peninga. Þeir eru
því miður nauðsynlegir en það er bara eitthvað
í mér. Ég hef aldrei verið mikið fyrir veraldlega
hluti enda hef ég aldrei haft fjármálavit,“ segir
Bjartmar en hann syngur meðal annars á nýju
plötunni Hvað ætlarðu að kaupa sem Guð ekki
gaf?
Hugmyndafræðin göLLuð
Rúmum áratug seinna segir Bjartmar að Íslend-
ingar reyni að finna sökudólga á hruninu sem
fylgdi í kjölfar góðærisins. „Staðreyndin er bara
sú að það var lýðræðið sem ákvað þetta. Við
kusum hérna menn með ákveðnar hugmyndir.
Hugmyndir um að gera kapítalisma virkari en
það sem gerðist var að kapítalisminn varð að
þjóðskipulagi.“
Bjartmar segir að kapítalismi sem þjóðskipu-
lag sé eitthvað það hættulegasta sem geti komið
fyrir. „En eins og ég segi þá voru þetta lýðræðis-
lega kjörnir menn sem komu þessu á koppinn
og við ættum kannski að líta í eigin barm. Spyrja
hvort ekki sé eitthvað mikið að hugmyndafræð-
inni hjá okkur sjálfum. Því miður lekur hér lygin
úr hvers manns kjafti og þjóðfélagið gengur á al-
hæfingum sem enginn veit hvort nokkur grund-
völlur er yfir höfuð fyrir. Við sitjum svo uppi
með ríkisstjórn sem er sennilega bara valda-
laus gagnvart kröfuhöfum og Alþjóðagjaldeyris-
sjóðnum.“
Bjartmar segir þó auðvelt að dæma svona
hluti eftir á. „Þetta er eitthvað sem gerðist. Við
kusum þetta yfir okkur, það tóku allir þátt og
forsetahjónin voru dansfíflin í þessu ferli öllu
saman. Það sem er samt verst er að hugtaka-
safn þjóðarinnar hrundi með þessu. Við áttum
hugtak eins og verkalýðssinni, verkalýður, fal-
legt nafn líka, launþegi. Þessi hugtök hreinlega
hurfu. Svo eru hálaunamenn settir í efstu stöð-
ur verkalýðsfélaganna og eiga að berjast fyrir
verkalýðinn. En verkalýðshreyfingin á Íslandi
hefur ekki spornað við neinu. Að vera verka-
lýðsformaður er nú orðið hálaunastarf. Eitthvað
sem var áður hugsjónastarf.“
Bjartmari þykir líka sorglegt hversu lítil sam-
úð er eftir í samfélaginu. „Horfðu bara á það
hvernig bankarnir starfa. Þjáning út í bæ virðist
ekki skipta neinn nokkru máli lengur. Ef misk-
unnsami Samverjinn ætlar eitthvað að fara
skipta sér af málum þá er hann bara settur í
flokk með perrum. Okkar vantar að þykja svo-
lítið vænna um hvort annað því þá gæti okkur
kannski lærst að þykja svolítið vænt um landið
okkar og öll þau auðæfi sem því
fylgja. Bæði á landi og í sjó.“
freLsið í negriL
Bjartmar segist hafa séð það í
eigin persónu hvaða áhrif Al-
þjóðagjaldeyrissjóðurinn og
misheppnaður kapítalismi get-
ur haft þegar hann fór til Jam-
aíka árið 2008. Ferð sem einnig
varð kveikjan að einu vinsælasta
lagi ársins, Negril, sem fjallar um
Rúnar Júlíusson og veru þeirra
þar. „Rúnar vildi alltaf fara til
Jamaíka og við fórum í febrúar
2008 með Maríurnar okkar.“
Þeir félagar fóru til Kingston og heimsóttu
hljóðverið hans Bobs Marleys sem var einnig
heimilið hans. Einnig var farið á æskustöðvar
goðsins Nine Mile og gengið í kringum kistu
hans sem er sex fetum ofanjarðar í grafhýsi. Svo
fórum við til Negril því þangað vildi Rúnar fara.
Hann hafði heyrt að þar væri friður og frelsi mik-
ið, sem er raunin. Þar er ótrúlega fagurt sólarlag
og við nutum þess. Heyrðum taktinn rumska í
rjóðrinu þegar sólin súnkaði í hafið. Þá vaknaði
tónlistin.“
Bjartmar segir frelsið í Negril hafa birst í
nokkrum myndum. „Bæði hjá heimafólkinu
sem lét sér litlu hlutina í lífinu nægja og svo
hjá ríku Ameríkönunum sem komu siglandi á
snekkjunum til þess að vera alsberir. Strípast
um á tillanum því heima í Bandaríkjunum varð-
ar það við lög að vera frjáls.“
En Jamaíka var ekki bara paradís og Bjart-
mar segir ferðina hafa svarað mörgum spurn-
ingum. „Til dæmis á suðurströndinni þar er ekki
farið með neina ferðamenn. Þar sem allt er að
drukkna í báxít-drullu. Báxít-mengunin er orð-
in svo gígantísk að fræðilegar niðurstöður virtra
vísindamanna eru orðnar þær að sælueyjan
Jamaíka sér orðin vítissódadrullupollur.
Því á móti hverju tonni af súráli sem er fram-
leitt þarf að skilja eftir sig tonn af menguðum
jarðvegi. Jarðvegi sem hefur ph-gildið 14. Það
þrífst ekkert líf við hærra en sjö. Þetta lekur svo
í grunnvatnið og þar af leiðandi í neysluvatnið.“
Bjartmar sá einnig mikið af framkvæmdum
sem virtust hafa stöðvast í miðjum klíðum. „Ég
skildi ekki hvað það var mikið af risastórum hús-
um og höllum sem stóðu hálfbyggðar. Bygginga-
kranar úti um allt. Ég skildi ekki hugtökin sem
ég fékk sem svör fyrr en ég kom
heim og það var: lánalínur lok-
uðust.“
stóri dynkur
og Hýenurnar
Eins og sagt var í upphafi gekk
Bjartmar fótbrotinn í ein 27 ár.
Þetta var atvik sem átti eftir að
hafa gífurleg áhrif á líf hans en
einnig list undir það síðasta.
Bjartmar slasaðist illa á Seyðis-
firði árið 1980 þegar hann var að
gera upp gamalt hús, en Bjart-
mar hefur starfað við það með-
fram listinni um áraraðir. Hann
féll fram af vinnupalli og mölbraut á sér fótinn.
„Það var aldrei almennilega gengið frá þessu
fótbroti. Þetta voru bara hrein og klár læknam-
istök án þess að ég vilji eitthvað fara neitt nán-
ar út í það. Til dæmis var sagt við mig þegar ég
lét skoða þetta úti í Danmörku á sínum tíma að
það væri eins og ég hefði farið á bifvélaverk-
stæði að láta laga fótinn en ekki spítala.“
Í fyrstu gat Bjartmar unnið sig í kringum
sársaukann. Staðið á öðrum fæti og hlíft þeim
veika. „Svo fer maður að eldast og þá fer hreyfi-
getan að minnka og síðustu sjö árin voru bara
hreint helvíti. Kvalirnar voru svo ógnvænlegar.
Þær byrjuðu líka yfirleitt á nóttunni.“
Bjartmar var orðinn svo kunnugur kvölun-
um að hann var farinn að nefna verkina nöfn-
um. „Þetta voru einar þrjár, fjórar tegundir af
verkjum. Einn þeirra var eins og alveg svaka-
legur dynkur og hann kom þegar ég var lagstur
upp í. Ég kallaði hann stóra dynk og svo voru
það hýenurnar sem var svona seyðingur og ég
fann fyrir alltaf þegar ég var vakandi í 27 ár. Og
fleiri sérkennilegir krampaverkir.
Þegar maður er kominn í þetta ástand þá
er allt erfitt. Erfitt að hugsa, erfitt að hreyfa sig,
vinna og allt. Þú einhvern veginn lætur undan
þó þú ætlir þér það ekki. Maður sekkur í þung-
lyndið. Manni finnst þetta tilgangslaust og það
er nótt eftir nótt sem maður er andvaka drekk-
andi kaffi.“
Löppin Löguð og HeiLinn í gang
Árið 2007 breyttist svo líf Bjartmars til hins
betra þegar dóttir hans benti honum á sér-
fræðing sem hún hafði heyrt af. „Það er stund-
um sem við mennirnir setjum hver annan
í dýrlingatölu. Við gerum það og ég hef fulla
ástæðu til þess að setja Guðmund Örn Guð-
mundsson, beinasérfræðing í Orkuhúsinu, í
dýrlingatölu í mínu lífi. Því þessi maður bjarg-
aði lífi mínu og gaf mér það aftur hreint út
sagt.“
Bjartmar fór í aðgerðina í apríl 2007 og seg-
ist hafa gengið sársaukalaus út úr henni. „Það
var á tímabili sem ég upplifði smá höfnunar-
tilfinningu yfir því að verkirnir væru allir farn-
ir. Það var alveg ótrúlegt að upplifa það eft-
ir að hafa lifað með þeim svona lengi,“ segir
Bjartmar skellihlæjandi og bætir við að hann
hafi stolist til þess að reyna muna hvernig þeir
voru.
„Að laga fótinn, geta hlaupið aftur og nálg-
ast kjörþyngd var eitt. Það sem ég átti ekki von
á var að heilinn hrykki í gang. Ég var kominn
með einhvers konar tegund af heilaþoku. Ég
get ekki sagt annað en að þetta hafi verið „ex-
treme makeover“. Að láta laga á sér löppina og
heilinn fer í gang.
Ég var nefnilega hættur að semja og hættur
að skemmta. Ég gat ekki farið á svið einfaldlega
vegna þess að fólk hélt að ég væri í einhvers
konar annarlegu ástandi. Ég gat ekki staðið
lengur með gítarinn á sviði og ég var búinn að
missa áhugann á öllu sem hét list. Hvort sem
það var myndlist, ljóðlist eða tónlist.“
Lyktin af vorinu
Bjartmar segir því að síðustu þrjú ár í lífi hans
hafi verið eitt stórt „upswing“. „Ég fer að fá kæt-
istilfinninguna aftur. Ég fer að finna lyktina af
vorinu og af sjónum sem mér fannst alltaf svo
góð. Tilhlökkunin kom aftur og það að mér
líði svona vel kemur vonandi bara þjóðinni
til góða. Að hún geti raulað einhver falleg lög
með mér í framtíðinni.“
Þessari miklu vellíðan Bjartmars fylgir eins
og hann segir sköpunargleðin og sú gleði mun
færa aðdáendum hans nýja plötu með Bjart-
mari og Bergrisunum. „Við munum taka upp
í vetur og verðum með nýtt efni á nýju ári. Við
erum bókaðir úti um allt næsta sumar og þetta
verður bara gaman.“
asgeir@dv.is
Það að mér líði svona
vel kemur vonandi
bara þjóðinni til
góða. Að hún geti
raulað einhver fal-
leg lög með mér í
framtíðinni.
Ljóðskáldið „Ef þú vilt yrkja á
örlítið heimspekilegan hátt þá
verður þú að bera virðingu fyrir
öllu sem lifir. Sama hversu stórt
eða smátt það er. mynd sigtryggur ari