Dagblaðið Vísir - DV - 04.11.2011, Blaðsíða 24

24 4.–6. nóvember 2011 Helgarblað
Útgáfufélag: DV ehf. Stjórnarformaður: Lilja Skaftadóttir Ritstjórar: Jón Trausti Reynisson (jontrausti@dv.is) og Reynir Traustason (rt@dv.is) Fréttastjóri: Ingi Freyr Vilhjálmsson (ingi@dv.is)
Umsjón helgarblaðs: Ingibjörg Dögg Kjartansdóttir (ingibjorg@dv.is) Umsjón innblaðs: Kristjana Guðbrandsdóttir (kristjana@dv.is) Framkvæmdastjóri: Stefán T. Sigurðsson (sts@dv.is)
Sölu- og markaðsstjóri: Heiða B. Heiðarsdóttir (heida@dv.is) Hönnunarstjóri: Jón Ingi Stefánsson (joningi@dv.is) Umbrot: DV Prentun: Landsprent Dreifing: Árvakur DV á netinu: DV.is
F R J Á L S T, Ó H Á Ð D A G B L A Ð
Heimilisfang
Tryggvagötu 11
Hafnarhvoli, 2. hæð
101 Reykjavík
FRéTTASkoT
512 70 70 DV ÁSkiLuR SéR RéTT TiL AÐ BiRTA AÐSenT eFni BLAÐSinS Á STAFRænu FoRmi oG í GAGnABönkum Án enDuRGJALDS. öLL ViÐTöL BLAÐSinS eRu HLJÓÐRiTuÐ.
512 7000
512 7010
512 7080
512 7050
AÐALnúmeR
RiTSTJÓRn
ÁSkRiFTARSími
AuGLýSinGAR
Sandkorn
Í
síðustu viku kom móðir níu ára
stráks í viðtal í DV. Hún hafði reynt
allt til að stöðva einelti sem sonur
hennar varð fyrir. Einn daginn
kom hann til dæmis heim með
töluverða áverka og fregnaði móðirin
að honum hefði verið haldið niðri af
nokkrum drengjum meðan einn hjól-
aði yfir handlegginn á honum. Þegar
strákurinn bað hana eitt kvöldið um
að fá að taka inn lyf og „sofna að ei-
lífu“ ákvað hún loks að hefja umræðu
um einelti til að vekja fólk til umhugs-
unar og kannski hvetja til aukinnar
vitundar og breytinga. Ef allir yrðu
meðvitaðir um vandann væri líklegra
að margir gerðu eitthvað í honum.
Eftir að annað fólk las frásögn
móðurinnar fékk hún öflugan stuðn-
ing úr öllum áttum. Fjölmargir settu
sig í samband við hana. Meðal annars
átti hún langt samtal við föður ellefu
ára drengs, sem svipti sig lífi fyrir
nokkrum mánuðum. Strákurinn hafði
líka orðið fyrir einelti, sem skýrði í það
minnsta hluta af vanlíðan hans.
Móðirin, Elsa Margrét Víðisdóttir,
undraðist hins vegar eitt. Af öllum
sem höfðu samband við hana var
enginn úr skóla sonar hennar, Gabrí-
els Víðis. Hún heyrði frá frístunda-
heimilinu, en enginn skólastarfsmað-
ur hafði samband til að spyrja hvort
allt væri í lagi, eða hvort eitthvað væri
hægt að gera.
Enda bjóst hún ekki endilega við
því. Hluti af vandanum, að henn-
ar sögn, var að skólinn hafði ekki
brugðist við eineltinu nægilega vel.
Hún segir skólastjórann hafa vísað
til þess að ódæmigerð einhverfa og
þroskaröskun stráksins væri skýring á
eineltinu. „Frá honum hef ég oftar en
einu sinni fengið að heyra að það sé
ekkert skrýtið að Gabríel Víði sé strítt.
Þar sem hann sé með allar þessar
greiningar í almennum skóla sé ekki
við öðru að búast en hann lendi í ein-
elti,“ segir hún. „Ég er ekki að ráðast
á neinn, ég er bara að tala um það
hvernig barninu mínu líður í skól-
anum …“
Í gær heyrðist svo frá skólanum,
eða því sem næst. Svanhildur María
Ólafsdóttir, formaður Skólastjórafé-
lagsins, og Guðbjörg Ragnarsdóttir,
varaformaður Félags grunnskóla-
kennara, sendu frá sér yfirlýsingu þar
sem þær lýstu áhyggjum sínum. Þær
höfðu áhyggjur af því að rætt væri
um eineltið opinberlega. „Í tilefni af
umræðu DV nú á haustmánuðum
um eineltismál í skólum spyrjum
við hvaða tilgangi þjónar sá frétta-
flutningur og umræða … Er slíkum
fréttaflutningi og umræðu ætlað að
vekja athygli á og leysa eineltismál í
skólum eða bæta á vandann?“ spurðu
þær. „Skólar landsins eru að vinna að
margskonar forvörnum gegn einelti.
Áhugavert væri að fjölmiðlar kynntu
sér þau mál og fjölluðu um þau á já-
kvæðan og uppbyggilegan hátt.“
Viðbrögð þeirra eru að fólk ætti
ekki að tala um það þegar einelti á
sér stað, heldur bara almennt og já-
kvætt, líkt og við byggjum í hinum
besta af mögulegum heimum þar sem
viðbrögð við einelti væru alltaf eins
góð og þau gætu mögulega orðið og
umræða væri til einskis. Með sömu
rökum ætti aldrei að ræða einstök til-
felli vandamála í samfélaginu opin-
berlega. Fólk ætti að þegja, því þegar
brotið er á manneskju sé það einka-
mál kerfisins.
Við vitum að skólar vinna að for-
vörnum gegn einelti. Við fjöllum líka
um það. En þegar móðir stígur fram
og vill tala um að skólinn sé að bregð-
ast barninu sínu, að það komi heim
úr skólanum með alvarlega áverka
og biðji um að fá að deyja, ætlum við
ekki að biðja hana um að vera vin-
samlegast jákvæðari og uppbyggilegri
eða þagna annars.
Það er ósmekklegt dómgreindar-
leysi af skólastjórum og kennurum,
sem öðrum, að saka fólk um að ætla
sér að auka einelti. Þótt þeim finn-
ist rangt að fórnarlömb eineltis og
aðstandendur þeirra rjúfi þögnina
verðum við að treysta á að börn og
foreldrar viti að það er í lagi að láta
vita.
Skrýtinn ráðherra
n Bók Þráins Bertelssonar
alþingismanns, Fallið, er
klárlega á meðal gimsteina
bókaflóðsins. Þráinn lýsir því
af einlægni
þegar hann
féll á áralöngu
áfengisbind-
indi og hafn-
aði á Vogi. Þar
vakti nærvera
þingmanns-
ins mikla athygli og sýndist
sitt hverjum. Þráinn lýsir því
í bókinni að fólk hafði ekki
mikinn áhuga á þingmálum.
Helst var hann spurður hvort
Jón Bjarnason sjávarútvegs-
ráðherra væri í rauninni eins
skrýtinn og hann virtist vera í
sjónvarpinu.
Fordómar alkanna
n Þráinn Bertelsson lýsir í bók
sinni þeirri umræðu sem
grasseraði í samfélagi áfengis-
sjúkra á Vogi
um að ekki
væri við hæfi
að þing-
maður kæmi
þangað til að
leita hjálpar.
Var fólk á
því að eðlilegra væri að slík
stórmenni færu í kyrrþey til
útlanda. Þetta voru ekki einu
fordómarnir sem Þráinn
glímdi við vegna fallsins sem
hann gerir rækilega upp. Svo-
kallaðir smáfuglar á amx.is
dylgjuðu um það síðasta sum-
ar að menn ættu að spyrja
spurninga um Þráin og það
að Össur Skarphéðinsson hefði
sótt hann á flugvöll.
„Ófrávíkjanleg
regla“
n „Það er óskrifuð og ófrá-
víkjanleg regla í veiði að
maður talar ekki um fólkið
sem maður
veiðir með,“
skrifaði Bubbi
Mor thens í
varnarræðu
á bloggi sínu
í ágúst þegar
fréttir voru
sagðar af því að Bubbi hefði
verið í veiði með ýmsum
frægum kaupsýslumönnum.
Bubbi hefur nú sent frá sér
heila bók, Veiðisögur, þar sem
hann rifjar upp eftirminni-
leg augnablik af árbakkanum
og segir veiðisögur af sér og
ýmsum nafntoguðum Íslend-
ingum. Bókin er skreytt með
ljósmyndum eftir Einar Fal Ing-
ólfsson. Þar á meðal eru ljós-
myndir af Bubba og vini hans
Páli Magnússyni útvarpsstjóra,
þar sem þeir standa glaðir við
árbakka.
Vinnur fyrir
kjördæmið sitt
n Höskuldur Þór Þórhallsson,
þingmaður Norðausturkjör-
dæmis, berst ötullega fyrir
kjósendur í kjördæmi sínu.
Hann hefur nú lagt fyrirspurn
fram á Alþingi fyrir fjármála-
ráðherra um hvort hann beiti
sér fyrir því að menningar-
húsið Hof á Akureyri fái hlut-
fallslega jafnmikil fjárframlög
og Harpa. Þá vill hann að Ög-
mundur Jónasson svari því hve-
nær gerð Vaðlaheiðarganga
geti hafist.
Ég held að það sé
ekki næg eftirspurn
Versta ríkisstjórn
allra tíma
Sveinn Andri Sveinsson blæs á þann orðróm að hann hugi á forsetaframboð. – DV Hanna Birna Kristjánsdóttir um núverandi ríkisstjórn. – Rás 2
Þögn í skólastofunni„Við verðum
að treysta
á að börn og for-
eldrar viti að það
er í lagi að láta vita
H
arðdrægir bankamenn eru
ekki nýtt vandamál. Abraham
Lincoln, forseti Bandaríkjanna
1861–65, sagðist eiga tvo erki-
óvini, hermenn Suðurríkjanna
og bankamenn í New York, og sagði
síðan: „Bankamennirnir eru versti óvin-
ur minn.“ Bankarnir höfðu reynt að fá
Lincoln til að fjármagna borgarastríðið
með lánum við okurvöxtum, en hann sá
við þeim og kaus heldur að prenta pen-
inga, eins og stjórn hans var í lófa lagið.
Theodore Roosevelt, forseti landsins
1901–1909, lenti einnig í útistöðum við
auðjöfra, einkum olíu- og járnbrautaf-
ursta, og bauð þeim byrginn líkt og Lin-
coln forveri hans og flokksbróðir hafði
sýnt bankamönnunum í tvo heimana;
þeir voru báðir repúblikanar. Roosevelt
tók t.d. Standard Oil og skipti olíuris-
anum upp í 30 fyrirtæki, sem þurftu að
keppa hvert við annað. Trust Buster var
hann kallaður og náði endurkjöri með
yfirburðum 1904.
Nú þarf kjark
Nú þyrftu Bandaríkjamenn á slíkum
kjarki ríkisstjórnarinnar og þingsins að
halda í viðureign hennar við bankana,
sem halda áfram að hegða sér eins og
ríki í ríkinu. Simon Johnson, prófessor
á MIT og fyrrverandi aðalhagfræðingur
AGS, og félagi hans James Kwak hafa
skrifað fróðlega bók um vandann, 13
Bankers. Þar lýsa þeir því vel, hvern-
ig ríkið bjargaði bönkunum eftir fall
Lehman Brothers 2007 án þess að gera
viðeigandi gagnráðstafanir til að breyta
skuldum í hlutafé og skipta út óhæfum
eigendum. Sukkið í bönkunum heldur
því áfram. Johnson og Kwak eiga von
á öðrum skelli með sama áframhaldi,
nema almannavaldið grípi í taumana.
Fyrir 30 árum voru meðallaun í fjár-
málafyrirtækjum að jafnaði tvöföld
á við laun annarra fyrirtækja eins og
Catherine Rampell blaðamaður á New
York Times lýsti þar fyrir nokkru. Nú er
munurinn næstum sexfaldur. Hvaða
vit er í því? – og það í atvinnuvegi, sem
hefur sett allt efnahagslíf Bandaríkjanna
og Evrópu á annan endann.
Hvað þarf að gera?
Til greina kemur að lögleiða skatt á fjár-
málagerninga, einkum millifærslur til
mjög skamms tíma. Bandaríkjastjórn
hikar af tillitssemi við bankamenn, en
ESB ræðir málið nú í fullri alvöru. James
Tobin, hagfræðiprófessor í Yale-há-
skóla í Bandaríkjunum og Nóbelsverð-
launahafi, lagði fyrstur manna til slíkan
skatt fyrir 39 árum í frægum fyrirlestri í
Princeton. Bretar hreyfa andmælum og
segjast munu missa fjármálaviðskipti
til Hong Kong og Singapúr. Betra væri,
segja þeir, að allar helztu fjármálamið-
stöðvar heimsins kæmu sér saman um
skatt á tiltekna fjármálagerninga til að
draga úr braski og sveiflum. Í annan
stað þarf að loka ýmsum klæðskera-
saumuðum og glórulausum glufum í
skattalögum. Ein glufan gerir banka-
jöfrum kleift að telja vinnulaun sín fram
til skatts sem fjármagnstekjur, svo þær
lendi í lægra skattþrepi. Í þriðja lagi
þarf að vernda bankana fyrir sjálfum
sér m.a. með því að skipta þeim upp í
smærri einingar. Ef banki er of stór til að
falla, er hann of stór. Til þessa þarf ekki
þröngar spennitreyjur, heldur myndu
hraðahindranir og aðrar slíkar ráðstaf-
anir e.t.v. duga til að halda bönkunum
í skefjum.
Í þessu skyni mætti leggja hömlur á
getu þeirra til að gera út á innlánstrygg-
ingar ríkisins og stofna sparifjáreigend-
um þannig í voða. Í fjórða lagi mætti
knýja bankana til að geyma gildan vara-
forða, svo að þeir geti hreinsað upp eftir
sig sjálfir, þegar þeir spenna bogann of
hátt. Með þessu tryggði atvinnugrein-
in sjálfa sig fyrir ógöngum, sem hún
gæti ratað í. Hugsunin hér er svipuð
hugsuninni á bak við tóbaksskatta og
önnur mengunargjöld. Í fimmta lagi
þarf að taka fyrir fjárstreymi frá bönkum
til stjórnmálamanna og flokka. Í sjötta
lagi þarf að sækja brotlega bankamenn
til saka. Citigroup seldi bréf og veðj-
aði samt á, að þau myndu falla í verði.
Taki menn áhættu, þurfa þeir helzt að
bera hættuna sjálfir. Engum á að líðast
að stofna öðrum í hættu, enda er það
ólöglegt.
Þingmenn og flokkar á fóðrum
Paul Volcker, seðlabankastjóri 1979–87
og helzti ráðgjafi Obamas Bandaríkja-
forseta í bankamálum eftir 2007, vildi
beita bankana hörðu. Volcker dugðu
þrjár blaðsíður til að lýsa því, sem gera
þyrfti til að setja bönkunum stólinn fyrir
dyrnar. Bankamönnum tókst að búa til
úr textanum 300 blaðsíðna skjal, sem
þynnir tillögur Volckers svo út, að þær
eru ekki svipur hjá sjón. Þær eru þó
betri en ekkert. Volcker fékk ekki stuðn-
ing þingsins til að skipa bankamönn-
unum að sitja og standa eins og hann
vildi, úr því að ríkið leysti bankana úr
snörunni, sem þeir voru í þann veginn
að hengja sig í og fjölda saklausra veg-
farenda. Bankarnir og önnur fjármála-
fyrirtæki greiddu stjórnmálamönnum
180 milljónir dollara 2010, eða 60 sent á
hvern landsmann. Þann fjáraustur þarf
að stöðva, og ekki bara þar vestra.
Ríki í ríkinu
Leiðari
Jón Trausti Reynisson
jontrausti@dv.is
Kjallari
Þorvaldur
Gylfason
„Ef banki
er of stór
til að falla, er
hann of stór
Paul Volcker og Barack Obama Volcker fékk ekki stuðning bandaríska þingsins til að skipa
bankamönnunum að sitja og standa eins og hann vildi.