Dagblaðið Vísir - DV - 11.11.2011, Side 19
Erlent | 19Helgarblað 11.–13. nóvember
Konur friðar
n Þrjár konur fengu Friðarverðlaun Nóbels n Í fyrsta skipti sem múslímsk kona hlýtur þessa viðurkenningu n Tvær
kvennanna létu að sér kveða í borgarstyrjöldinni í Líberíu n Þriðja konan var í fararbroddi arabíska vorsins í Jemen
Umdeild
friðarverðlaun
Friðarverðlaunahafi 1973
Ein umdeildasta ákvörðun nóbels-
verðlaunanefndarinnar var þegar Henry
Kissinger og Le Duc Tho voru veitt
friðarverðlaunin árið 1973 fyrir að semja
um vopnahlé á milli Bandaríkjamanna og
Norður-Víetnama.
Sundrung í
nóbelsverðlaunanefnd
Árið 1994 féllu friðarverðlaunin, líkt og nú,
í hlut þremenninga – þriggja karlmanna
vel að merkja – Yasser Arafat, Shimon
Perez og Yitzhak Rabin. Í sömu andrá
og tilkynnt var um ákvörðun nefndar-
innar fordæmdi einn fimm meðlima
hennar Yasser Arafat og sagði sig frá
nefndarstörfum.
Ótímabær tilnefning
Nær okkur í tíma er friðarverðlaunahafinn
Barack Obama sem hlaut viðurkenn-
inguna árið 2009. Tilnefningin lá fyrir
aðeins 11 dögum eftir að Obama tók við
embætti forseta. Obama hafði sjálfur á
orði að hann verðskuldaði ekki heiðurinn.
S
á einstæði atburður átti sér
stað í ár að þrjár konur deildu
með sér friðarverðlaunum
Nóbels; Ellen Johnson Sir-
leaf, forseta Líberíu, Leymah
Gbowee, líberískri konum sem hefur
unnið ötullega að friði, og Tawakkul
Karman, jemenskri konu sem fer fyrir
jemensku samtökunum Blaðakonur
án hlekkja.
Þessa miklu viðurkenningu fengu
konurnar fyrir „friðsamlega baráttu
fyrir öryggi kvenna og rétti kvenna til
fullrar þátttöku til uppbyggingar frið-
ar“.
Konurnar þrjár eru þær fyrstu í sjö
ár sem hljóta náð fyrir augum nób-
elsverðlaunanefndarinnar og með
vali á Tawakkul Karman má segja að
nefndin hafi einnig viðurkennt arab-
ísku Vorhreyfinguna, þar sem milljón-
ir aðgerða sinna létu til sín heyra allt frá
Túnis til Sýrlands.
Thorbjörn Jagland, formaður
nóbels verðlaunanefndarinnar, sagði:
„Við höfum innifalið arabíska vorið í
þessari viðurkenningu, en við höfum
sett það í sérstakt samhengi. Því ef við
horfum fram hjá þætti kvenna í bylt-
ingunni og hinu nýja lýðræði verður
ekkert lýðræði.“ Svo mörg voru þau orð.
Angela Merkel, kanslari Þýskalands
og valdamesta kona heims að mati
tímaritsins Forbes, var ekki í vafa um
ágæti niðurstöðu nóbelsverðlauna-
nefndarinnar og sagði að um „vitur-
lega ákvörðun“ hefði verið að ræða.
n 1938 Ellen Johnson Sirleaf fæðist 29. október.
n 1979 Útnefnd fjármálaráðherra.
n 1986 Flýr frá Líberíu eftir misheppnaða tilraun til að
koma Samuel Doe frá völdum.
n 1989 Styður við bakið á stríðsherranum Charles
Taylor með fjársöfnun.
n 1997 Fer halloka fyrir Charles Taylor í kosningum og
fer aftur í útlegð.
n 2005 Ber sigur af hólmi í forsetakosningum
n 2011 Hlýtur friðarverðlaun Nóbels, ásamt Tawakkul
Karman og Leymah Gbowee, og sækist eftir endurkjöri í
embætti forseta Líberíu.
Járndaman frá Líberíu
Fyrir einhverra hluta sakir hefur Ellen Johnson
Sirleaf, forseti Líberíu, fengið svipað gælunafn og
Tawakkul Karman, með smá áherslubreytingu þó
því hún hefur verið nefnd Járndaman. Þrátt fyrir
að ákvörðun nóbelsverðlaunanefndarinnar um að
heiðra hana með friðarverðlaununum hafi víðast
hvar mælst vel fyrir verður að segjast eins og er að
bakgrunnur hennar er æði ólíkur sögu Tawakkul
Karman.
Sirleaf var kjörin forseti Líberíu árið 2005 og hét
þegar hún tók við embætti að berjast gegn spill-
ingu og klæða forsetaembættið ásýnd „móður-
legrar næmni og tilfinningu“.
Árið 1985 féll hún í ónáð hjá þáverandi forseta
Líberíu, Samuel Doe, hafði enda gagnrýnt her-
stjórn hans. Hún var dæmd til tíu ára fangelsisvist-
ar en síðan náðuð í kjölfar alþjóðlegs þrýstings.
Samuel Doe og skósveinar hans höfðu sigur í al-
mennum kosningum og Sirleaf sá sitt óvænna og
fór til Bandaríkjanna.
Þegar fyrsta borgarstyrjöldin braust út í Líberíu
batt Ellen Johnson Sirleaf trúss sitt við stríðsherr-
ann Charles Taylor og vann meðal annars að fjár-
öflun til stuðnings honum og málstað hans. Hún
sá síðar villu síns vegar, snéri baki við honum og
var, sem fyrr segir, kjörin forseti landsins árið 2005
við lok þess sem nefnt hefur verið önnur borgar-
styrjöld Líberíu.
Ekki fór mikið fyrir sáttahug hjá sátta- og sann-
leiksnefnd Líberíu árið 2009. Nefndin mælt-
ist til þess að Sirleaf yrði bannað að gegna opin-
beru embætti í 30 ár vegna stuðnings hennar við
Charles Taylor. Sirleaf hundsaði tilmælin en baðst
þó afsökunar vegna stuðnings við Taylor.
Desmond Tutu erkibiskup fór ekki í laun-
kofa með ánægju sína er hann heyrði af ákvörð-
un nóbels verðlaunanefndarinnar og sagði Sirleaf
eiga verðlaunin margfalt skilið: „Hún færði stað,
sem var á leið til helvítis, stöðugleika.“
„Desmond Tutu erkibiskup
fór ekki í launkofa með
ánægju sína er hann heyrði af
ákvörðun nóbelsverðlaunanefnd-
arinnar og sagði Sirleaf eiga verð-
launin margfalt skilið.
n 23. janúar Tawakkul Karman hneppt í varðhald
n 24. janúar Tawakkul Karman sleppt úr varðhaldi
n 27. janúar Þúsundir manns þyrpast út á götur
Sanaa og fleiri borga í suðurhluta landsins og hvetja
Saleh, forseta landsins, til að segja af sér. Næstu vikur
einkennast af fjöldamótmælum.
n 18. mars 52 mótmælendur drepnir af leyniskyttum.
Saleh lýsir yfir neyðarástandi.
n 23. apríl Saleh tilkynnir að hann muni segja af sér
innan nokkurra vikna, en síðar kemur í ljós að efndir
verða litlar.
n 24. maí Í brýnu slær á milli stuðningsmanna Saleh
og hópa ættbálka og kosta átökin á annan tug manns-
lífa.
n 3. júní Sprengjur falla á forsetabústaðinn. Saleh
særist og yfirgefur landið til að fá bót meina sinna.
n 18. september Stjórn Jemen lætur til skarar skríða
gegn búðum mótmælenda. Eftir tveggja daga aðgerðir
liggja á sjötta tug manna í valnum.
n 23. september Ali Abdullah Saleh forseti snýr aftur
heim til Jemen.
n 7. október Tawakkul Karman hlýtur friðarverðlaun
Nóbels ásamt Ellen Johnson Sirleaf og Leymah
Gbowee
Jemenska „járnkonan“
Með ákvörðun sinni um að heiðra Tawakkul
Karman braut nóbelsverðlaunanefndin blað í
sögu Nóbelsverðlaunanna því Karman er fyrsta
arabíska konan sem hlýtur Nóbelsverðlaun.
Því fer fjarri að Tawakkul Karman sé nýgræð-
ingur hvað varðar baráttu fyrir réttindum kvenna
eða mannréttindum almennt. Mörgum árum
áður en arabíska vorið gekk í garð var hún farin
að spyrna við fótum gagnvart einni hörðustu al-
ræðisstjórn í heimi, en í Jemen hefur löngum ver-
ið einstaklega íhaldsamt stjórnarfar og einkenni
arabíska vorsins þar á bæ var öðrum fremur tengt
baráttu kvenna fyrir réttindum.
Einkum og sér í lagi hefur forseti Jemen, Ali Ab-
dullah Saleh, og stjórn hans verið þyrnir í augum
Tawakkul Karman og hefur hún síðan 2006 beint
spjótum sínum að.
Karman var handtekin 23. janúar á heimili sínu
vegna mótmæla gegn Saleh, en síðan sleppt úr
haldi í kjölfar víðtækra mótmæla.
Með baráttu sinni hefur Tawakkul Karman
áunnið sér ýmsar nafngiftir og hefur hún meðal
annars verið nefnd „járnkonan“, „móðir byltingar-
innar“ og „andi jemensku byltingarinnar“.
Þegar Tawakkul Karman heyrði af niðurstöðu
norsku nóbelsverðlaunanefndarinnar var hún
stödd í mótmælabúðum á Torgi breytinga í Sanaa,
höfuðborg Jemen, en torgið hefur verið miðstöð
fjöldamótmæla gegn Saleh og ríkisstjórn.
„Með baráttu sinni hefur
Tawakkul Karman áunnið
sér ýmsar nafngiftir og hefur hún
meðal annars verið nefnd „járn-
konan“, „móðir byltingarinnar“ og
„andi jemensku byltingarinnar“.
H
ei
m
iL
d
ir
: B
B
C,
W
ik
ip
ed
ia
, T
H
e
G
u
a
r
d
ia
N
o
.F
L.
n 2007 Blái friðarborðinn – Harvard-háskóli
n 2009 Gruber-verðlaunin fyrir baráttu fyrir kvenrétt-
indum
n 2009 Profile in Courage-verðlaunin
n 2010 Living Legends-verðlaunin fyrir störf í þágu
mannúðar
n 2010 Joli Humanitarian-verðlaunin
n 2011 Villanova-friðarverðlaunin
n 2011 Friðarverðlaun Nóbels ásamt Ellen Johnson
Sirleaf og Tawakkul Karman
Sanngjörn og hreinskilin
Þriðja konan sem um ræðir, Leymah Gbowee, er
samlandi Ellen Johnson Sirleaf en starfar í Accra,
höfuðborg Gana.
Gbowee stofnaði samtök múslímskra og krist-
inna kvenna til að hamla gegn stríðsherrum Líb-
eríu og sinnti áfallahjálp í borgarastyrjöldinni
í Líberíu og eftir henni var haft að „ef einhverjar
breytingar ættu að verða á samfélaginu yrðu mæð-
ur að standa að þeim.“
Árið 2003 fór Leymah Gbowee fyrir kröfugöngu
í Monróvíu, höfuðborg Líberíu, þar sem þess var
krafist að hermenn hættu að nauðga konum.
Athygli vakti þegar hún ýjaði að því að líberísk-
ar konur færu í kynlífsverkfall til að þrýsta á leið-
toga hinna ýmsu stríðandi hópa. Skilaboðin voru
einföld: Karlmenn geta ekki gengið um drepandi
mæður og dætur og síðan farið heim og vænst
þess að njóta kynlífs. Kynlífsverkfallið varð þó
aldrei að raunveruleika.
Viðleitni Gbowee og fleiri kvenna árið 2003 átti
stóran þátt í að Charles Taylor hrökklaðist frá völd-
um.
Eftir Berthu Amanor, aðstoðarkonu Gbowee, er
haft að hún sé „stríðsmaður sem þorir að fara þar
sem aðrir þyrðu ekki. [...] Svo sanngjörn og hrein-
skilin, og mjög viðkunnanleg manneskja.“
Í viðtali við fréttastofu BBC hafði Gbowee þetta
að segja vegna tíðindanna um friðarverðlaun
Nóbels: „Ég er ráðvillt. Ég finn til auðmýktar. Þetta
er í fyrsta skipti á minni 39 ára ævi sem ég er orð-
vana.“
„Ég er ráðvillt. Ég finn til
auðmýktar. Þetta er í fyrsta
skipti á minni 39 ára ævi sem ég er
orðvana.
Járndaman Ellen Johnson Sirleaf veðjaði á vafasaman
hest í borgarastyrjöldinni í Líberíu en sá síðar villu síns vegar.
móðir byltingarinnar Tawakkul Karman hefur löngum verið
þyrnir í augum forseta Jemen og sætt fangelsisvist fyrir vikið.
Hreinskilin baráttukona Leymah Gbowee hótaði
kynlífsverkfalli kvenna í viðleitni til að fá stríðandi hópa í
borgarastyrjöldinni í Líberíu til að bera klæði á sverðin.
Kolbeinn Þorsteinsson
blaðamaður skrifar kolbeinn@dv.is