Dagblaðið Vísir - DV - 18.01.2013, Blaðsíða 24

Sandkorn
S
tundum er haft á orði að auð-
söfnun sé ekki endanlegt mark-
mið í sjálfu sér. Að sóknin ein
eftir ríkidæmi geti ekki verið
nægjanlegt markmið til að
glæða líf manna tilgangi, fylla þá lífs-
hamingju eða gera þá farsæla: Önnur
markmið og önnur gæði en auðgildið
þurfa að koma til.
Engum dylst að visst fjárhagslegt öryggi
getur verið mikilvægt til að fólk geti náð
þeim markmiðum sem það lítur á sem
endanleg. Arkitektinn þarf að eiga í sig
og á meðan hann teiknar hús sem á að
jafna Hörpu að glæsileik; myndlistar-
maðurinn getur varla sofið í súrtunnu
þegar hann undirbýr sýningu lífs síns
og verkfræðingurinn getur ekki liðið
sult við hönnun næstu stíflu. Í þessum
dæmum eru peningarnir þó bara tæki
sem þetta fólk notar til að ná markmið-
um sínum: Þeir eru ekki markmiðið í
sjálfu sér sem það sækist eftir.
Samt sem áður er það svo að um-
ræðan hér á landi um mörg stór hita-
mál snýst eingöngu um peninga, um
fjárhagslega þætti mála sem eru miklu
umfangsmeiri en svo að hægt sé að
smætta þau niður í tal um krónur.
Rétt eins og flestir hljóta að vera sam-
mála um það að maðurinn sem ein-
göngu sækist eftir auðævum í lífinu er
á rangri leið þá hlýtur það að vera villu-
ljós þegar þjóð einskorðar umræðu sína
við fjárhagslega anga stórra deilumála
sem sem snúast um annað og meira.
Af þessu leiðir að endanleg markmið
þjóða, sem stýrt er af ríkisstjórnum sem
aftur endurspegla almannaviljann á
hverju kjörtímabili, ættu því heldur ekki
að vera sem mestir peninga óháð öðr-
um sjónarmiðum.
Nú gengur til dæmis yfir mikil um-
ræða um Evrópusambandsaðild Ís-
lendinga. Sú umræða, rétt eins og áhorf-
endur Kastljóssins sáu til að mynda á
miðvikudaginn í karpi þingmannanna
Ásmundar Einars Daðasonar og Guð-
mundar Steingrímssonar, endar oftast á
því að snúast um krónur og aura. Munu
Íslendingar og íslensk fyrirtæki tapa
einhverjum peningum yfir til annarra
sambandsríkja með aðild að ESB? And-
stæðingar Evrópusambandsins – valda-
mestir þeirra og háværastir eru stórir
fyrirtækja- og fjármagnseigendur í sjáv-
arútvegi – einblína gjarnan á fjárhags-
lega anga málsins. Fylgjendur sam-
bandsaðildar eru tíðum í þeirri stöðu
að lenda upp við vegg í umræðunni og
þurfa að rökstyðja af hverju þeir telja
hugsanlegan tekjumissi ekki svo mik-
inn.Umræðan kemst svo oft ekki upp úr
þessum skotgröfum peninganna.
En hvað með rökin með eða gegn
aðild að Evrópusambandinu sem ekki
snúast um peninga? Ein af rökunum
með aðild að sambandinu eru menn-
ingarleg og snúast ekkert um fjármuni.
Þorvaldur Gylfason hefur útskýrt þau
svona: „Ég hef þá skoðun, og hef haft
hana í 25 ár, að Ísland eigi heima í
Evrópusambandinu. Skoðun mín hvíl-
ir ekki á efnahagsrökum fyrst og fremst
heldur á stjórnmálarökum. Þetta er bara
félagsskapur sem við eigum heima í, al-
veg eins og mér fannst alltaf að við ætt-
um heima í Norðurlandasamstarfinu og
í Atlantshafsbandalaginu. Bara vegna
þess að vinir okkar eru þar þá viljum við
líka vera þarna. Þessi skoðun mín felur
það í sér að jafnvel þótt einhver næði
að sannfæra mig um að kostnaðurinn
sem fylgir aðild Íslands að Evrópusam-
bandinu sé meiri en hagurinn sem við
höfum að því þá myndi ég samt vilja
fara þangað inn.“
Hvernig myndu sams konar rök and-
stæðings Evrópusambandsins hljóma?
Hljóma þau þannig að við eigum ekki
heima í Evrópusambandinu vegna þess
að Ísland sé svo ólíkt hinum aðildarríkj-
unum af menningarlegum ástæðum,
að þau séu ekki „vinir“ okkar eða að
landfræðilega sé Ísland ekki í Evrópu?
Ef rök andstæðingsins eru ekki á þessa
leið heldur efnahagsleg þá má aftur
spyrja hvort slík rök um hugsanlegt fjár-
hagslegt tap séu nægjanlega góð til að
skáka stjórnmálarökunum með aðild
sem Þorvaldur reifar. Þetta er umræða
sem vert væri að taka.
Íslendingar flíka því stundum til
hátíðabrigða að þeir séu „bókaþjóð“
eða „menningarþjóð“. Inntakið í þeirri
sjálfsskoðun á að undirstrika háleitt
„eðli“ landsmanna. Ef þessi sjálfsmynd
á að eiga möguleika á því að vera að ein-
hverju leyti rétt, sama hversu þjóðremb-
ingsleg hún kann að hljóma, þá væri
við hæfi að umræðan um Evrópusam-
bandsaðild, og önnur stórmál, yrði víkk-
uð út fyrir hinn þrönga ramma peninga.
„Bóka- og menningarþjóð“ getur ekki
bara hugsað um peninga og vegið rök í
stórmálum á altari þeirra. Annars verð-
ur þjóðin að apa og land hennar auð-
land. Slík þjóð getur ekki öðlast farsæld
frekar en andlegi öreiginn sem hefur
auðsöfnunina sem sitt eina markmið.
Þorbjörg mætt
n Þorbjörg Helga Vigfúsdóttir
borgarfulltrúi hefur undan-
farið ár verið fjarri góðu
gamni í borg-
arstjórn þar
sem hún
hefur búið á
Spáni. Þor-
björg hefur
verið í barn-
eignarleyfi og
notaði tækifærið til að flytja
út ásamt eiginmanni sínum,
Hallbirni Karlssyni. En nú er
Þorbjörg Helga aftur mætt í
borgarstjórn og svellkaldur
íslenskur veruleikinn tekinn
við. Ekki er talið útilokað
að hún geri tilkall til odd-
vitasætis Hönnu Birnu Krist-
jánsdóttur þegar hún gengur
í björg landsmálanna í vor.
Páll hataður
n Páll Magnússon útvarps-
stjóri er hataður af öfgaöfl-
um innan Sjálfstæðisflokks-
ins. Hefur útvarpsstjóri fengið
yfir sig miklar skítadembur
frá Davíð Oddssyni, ritstjóra
Moggans, og félögum hans á
amx.is. Sem kunnugt er fékk
amx.is verðlaun frá Sambandi
ungra sjálfstæðismanna fyrir
Fuglahvísl sitt og fleira smekk-
legt. Bjarni Benediktsson, for-
maður Sjálfstæðisflokksins,
var við afhendinguna. Nú
hafa ráðamenn amx sent út-
varpsstjóra þau skilaboð að
„101 dagur er nú eftir í starfi
hjá Páli Magnússyni“ en þá
lýkur fimm ára ráðningar-
tíma hans. Reiknað er með
að Bjarni verði þá kominn til
valda og sparki Páli út.
Undrast Ögmund
n Þótt fimm ára reglan gildi
við ráðningu embættis-
manna er fáheyrt að henni
sé beitt. Björn
Bjarnason,
fyrrverandi
dómsmála-
ráðherra,
losaði sig
við Jóhann
R. Benedikts-
son, þáverandi sýslumann
á Keflavíkurflugvelli, með
því að auglýsa stöðu hans.
Nýverið rann út skipunar-
tími hins umdeilda Haraldar
Johannessen ríkislögreglu-
stjóra. Ögmundur Jónasson
innanríkisráðherra aðhafðist
ekki, mörgum til undrunar,
og var Haraldur endurráðinn.
Litla Samfó
n Björn Bjarnason, fyrrverandi
alþingismaður, er iðinn við
að skrifa á eftirlaunum sín-
um. Hann er
sannfærður
Evrópuand-
stæðingur og
skrifar drjúgt
á Evrópu-
vaktina það-
an sem hann
hefur fengið umbun í formi
dagpeninga og greiðslu út-
lagðs kostnaðar. Björn er póli-
tískur vígamaður sem upp-
nefnir oft andstæðinga sína.
Á stundum geisla skrif hans af
húmor. Guðmundur Steingríms-
son, formaður Bjartrar fram-
tíðar, er Birni gjarnan hugleik-
inn. Í nýlegum pistli sínum
endurskýrði Björn flokk Guð-
mundar sem hann kallar Litlu
Samfylkinguna.
Mér ofbauð
sumt
Ég er að verða
64 ára
Birgitta Jónsdóttir lét fjarlægja heitapottssenur úr handriti að kvikmynd um WikiLeaks. – DV Úlpu Andreu Jónsdóttur var stolið í fyrsta skiptið á djamminu. – DV
Villuljós í auðlandi„Slík þjóð getur ekki
öðlast farsæld.
Á
ratugum saman bjuggu Ís-
lendingar og Írar við meiri
höft og hömlur í efnahagslíf-
inu en flestar aðrar Vestur-
Evrópuþjóðir. Haftafárið
helgaðist sumpart af því, að innlend
stjórnvöld þóttust geta kennt Dönum
og Bretum um ýmislegt, sem aflaga
fór, einnig um eigin misgerðir. Sjálfs-
ábyrgðartilfinningu stjórnmálastétt-
arinnar var eftir því ábótavant. „Hvað
var það, sem gerðist 1874, þegar fjár-
hagur okkar var aðskilinn Danmörku?
Í raun og veru ekki annað en það, að
arðránið af alþýðunni færðist inn í
landið. Það voru bara höfð þjóðerna-
skipti á ræningjunum“, lætur Halldór
Laxness Arnald segja við Sölku Völku.
Þannig er þetta enn sums staðar í Afr-
íku, þar sem gamalli nýlendukúgun
er kennt um ýmsar ófarir, þótt sums
staðar sé hálf öld liðin frá því ný-
lenduherrarnir hurfu á braut. Suður-
Kórea var rjúkandi rúst að loknu
Kóreustríðinu 1953 og er nú 60 árum
síðar eitt ríkasta land í heimi.
Kýrnar leystar út
Lönd með langa haftasögu að baki
þurfa að fara öðrum löndum varlegar
við frívæðingu efnahagslífsins og
einkavæðingu ríkisfyrirtækja. Nýliðin
saga Rússlands og annarra Austur-
Evrópuríkja eftir hrun kommúnism-
ans ber vitni. Þar reis upp ný stétt
manna, sem hrifsuðu til sín ríkiseignir
í stórum stíl, án þess að almenningur
fengi rönd við reist. Nýfrjálsir bankar
og bældir stjórnmálamenn hegða sér
stundum eins og kýrnar, þegar þær
eru leystar út á vorin. Í þessu ljósi get-
ur verið gagnlegt að skoða hremm-
ingar Íslands og Írlands frá hruni
2008. Það er e.t.v. engin tilviljun, að
bæði löndin urðu verr úti 2008 en
Norðurlöndin yfirleitt í bankakrepp-
unni þar í kringum 1990. Lands-
framleiðsla Íslands og Írlands skrapp
saman um 10% eftir hrun 2008, áður
en hún byrjaði að vaxa á ný. Sam-
drátturinn var svipaður í Finnlandi
eftir bankakreppuna þar um 1990 og
mun minni í Noregi og Svíþjóð. Sá er
þó munurinn á Íslandi og Írlandi nú,
að þar hefur atvinnuleysið aukizt í
14% af mannafla, en er 6% hér heima.
Ólíkar leiðir
Írar og Íslendingar fóru ólíkar leiðir
eftir hrun. Ríkisstjórn Írlands ákvað
að ábyrgjast allar skuldbindingar
bankanna, ekki bara tryggðar inn-
stæður, heldur einnig allar aðrar
skuldir þeirra. Þessi ákvörðun var tek-
in á símafundi um miðja nótt í þeirri
trú, að skattgreiðendur gætu risið
undir skuldafarginu. Evrópusam-
bandið og Seðlabanki Evrópu lögðu
að Írum að ábyrgjast allar skuld-
bindingar bankanna. Beinn herkostn-
aður, sem írskum skattgreiðendum er
gert að bera vegna bankanna, nem-
ur alls 60 milljörðum evra eða tæp-
um þriðjungi landsframleiðslunnar.
Það gerir 13 þúsund evrur (2,2 mkr.)
á hvert mannsbarn í landinu. Margir
líta nú svo á, að um þessa skuld þurfi
írska ríkisstjórnin að reyna að semja
við lánardrottna írsku bankanna.
Á Íslandi blasti sú staðreynd við
strax í byrjun, að skuldir bankanna
höfðu vaxið ríkissjóði yfir höfuð. Því
var útilokað að leggja það á skatt-
greiðendur að borga brúsann. Þess
vegna ákvað ríkisstjórnin, að bank-
arnir hlytu að fara í þrot og segja sig
frá skuldbindingum sínum við er-
lenda lánardrottna og aðra kröfuhafa.
Samt hafði erlendum lánardrottnum
verið gefið í skyn, að ríkið stæði að
baki bönkunum, ef á þyrfti að halda,
en sú leið reyndist ófær.
Sumir líta svo á, að þarna hafi Ís-
lendingar gert betur en Írar með því
að standa uppi í hárinu á erlendum
bönkum. Það er hæpin ályktun. Ís-
lendingar gátu einfaldlega ekkert
annað gert. Það var ekki vinnandi
vegur og ekki heldur rétt að láta skatt-
greiðendur axla skuldbindingar, sem
námu fimmfaldri til sjöfaldri lands-
framleiðslu. Ærinn er vandinn samt,
þar eð skuldir ríkissjóðs jukust eft-
ir hrun um 64% af landsframleiðslu,
sem jafngildir 2,8 mkr. á hvert manns-
barn í landinu, mun hærri fjárhæð
en lögð var á írska skattgreiðendur.
Meira en helmingur aukningar rík-
isskuldarinnar (1,6 mkr. á mann) er
til kominn vegna endurfjármögnun-
ar Seðlabankans, sem varð tækni-
lega gjaldþrota, og föllnu bankanna,
og nemur ekki nema fjórðungi lægri
fjárhæð á hvern Íslending en beinn
herkostnaður Íra vegna bankanna. Al-
þjóðagjaldeyrissjóðurinn greiddi fyrir
þessari lausn með því að útvega lán til
að fleyta Íslandi yfir byrjunarerfiðleik-
ana og leggja á ráðin um hagstjórnina.
Öskureiðir
Viðbrögð Íra við óförum landsins hafa
verið býsna hörð. Þeir tóku stærsta
stjórnmálaflokk landsins, Fianna
Fáil, sem hefur verið við völd í 61 ár
síðustu 80 árin, og tjörguðu hann og
fiðruðu í kosningunum 2011. Flokk-
urinn tapaði þá 51 þingsæti af 71 og
er nú ekki nema svipur hjá sjón; þeir
20 þingmenn, sem eftir eru, fara með
veggjum. Fintan O’Toole, aðstoðarrit-
stjóri Irish Times, hefur skrifað prýði-
lega bók um Írland og hrunið. Bókin
heitir Ship of Fools: How Stupidity
and Corruption Killed the Celtic Tiger.
Bókarheitið segir í reyndinni allt sem
segja þarf. Írar eru margir öskureiðir.
Leiðari
Ingi Freyr
Vilhjálmsson
ingi@dv.is
Útgáfufélag: DV ehf. Stjórnarformaður: Ólafur M. Magnússon Ritstjóri: Reynir Traustason (rt@dv.is) Fréttastjóri: Ingi Freyr Vilhjálmsson (ingi@dv.is) Umsjón helgarblaðs: Ingibjörg
Dögg Kjartansdóttir (ingibjorg@dv.is) Umsjón innblaðs: Kristjana Guðbrandsdóttir (kristjana@dv.is) Framkvæmdastjóri og vefstjóri DV.is: Jón Trausti Reynisson (jontrausti@dv.is)
Sölu- og markaðsstjóri: Heiða B. Heiðarsdóttir (heida@dv.is) Umbrot: DV Prentun: Landsprent Dreifing: Árvakur DV á netinu: www.dv.is
F R J Á L S T, Ó H Á Ð D A G B L A Ð
Heimilisfang
Tryggvagötu 11
Hafnarhvoli, 2. hæð
101 Reykjavík
FRéTTASkoT
512 70 70 DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins á stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Öll viðtöl blaðsins eru hljóðrituð. Notkun á efni blaðsins er óheimil án samþykkis.
512 7000
512 7010
512 7080
512 7050
AÐALnúmeR
RiTSTJÓRn
ÁSkRiFTARSími
AuGLýSinGAR
24 18.–20. janúar 2013 Helgarblað
Kjallari
Þorvaldur
Gylfason
„Sá er þó munurinn á
Íslandi og Írlandi nú,
að þar hefur atvinnuleysið
aukizt í 14% af mannafla,
en er 6% hér heima.
Ísland og Írland