Dagblaðið Vísir - DV - 18.01.2013, Blaðsíða 26

F
yrirhuguð fjáröflun þjóðkirkj­
unnar fyrir Landspítalann
vakti athygli um áramótin.
Ýmsir töldu ástæðulaust að
trúfélag væri að safna fyrir
ríkisstofnun, allra síst trúfélag sem
þiggur umtalsvert framlag frá ríkinu.
Viðbrögðin vöktu mig til umhugs­
unar. Erum við virkilega ekki kom­
in lengra? Í hrunadansinum var
einkaframtakið upphafið, á meðan
trúin á forsjá ríkisins virðist ansi rík
um þessar mundir.
Það er staðföst skoðun mín að
bestu samfélögin byggist á jafnvægi,
þar sem einkaframtakið, ríkisvaldið
og þriðji geirinn taka höndum
saman við að mynda gott samfélag.
Samfélag sem byggir á samvinnu,
sjálfsábyrgð og samfélagslegri
ábyrgð. Því hef ég horft mikið til Big
Society (stóra samfélagsins), sem er
stefnumarkandi áætlun bresku rík­
isstjórnarinnar um betra sam félag.
Áætluninni er ætlað að tryggja al­
menningi meiri áhrif og tækifæri
til að stjórna sínu lífi. Fjölskyldum,
vinum, nágrönnum, frjálsum fé­
lagasamtökum, samfélagsrekstri og
netverkum er ætlað að verða stærri
og sterkari. Það á að gera með vald­
dreifingu, með því að fólk og sam­
félög fái raunveruleg áhrif og ábyrgð
og þannig verði þeim tryggð sann­
girni og fjölbreyttari tækifæri.
Þessum markmiðum hafa bresk
stjórnvöld reynt að ná m.a. með
auknu sjálfræði sveitarfélaga og
beinu lýðræði, með því að gera
íbúum og opinberum starfsmönn­
um kleift að taka yfir rekstur opin­
berrar þjónustu á samfélagslegum
grunni (s.s. hagnaðarlaus samvinnu­
félög), með skattalegum ívilnunum
góðgerðasamtaka, stuðningi við
samvinnufélög, gagnkvæm félög og
góðgerðasamtök og með því að nýta
fjármagn á óhreyfðum innlánsreikn­
ingum til að setja á stofn samfélags­
legan fjárfestingasjóð.
Af hverju ættum við ekki að geta
gert þetta hér á Íslandi?
Samfélagslegur rekstur
Það er löngu tímabært að reyna að
losa okkur við öfgarnar í íslensku
samfélagi og hvetja okkur öll til
samfélagslegrar ábyrgðar. Er ekki
kominn tími til að tala um sam­
vinnurekstur í heilbrigðisþjónustu,
skólakerfinu eða bönkunum? Leik­,
grunn­ og framhaldsskóla sem rekn­
ir eru af kennurum og foreldrum?
Heilsugæslu þar sem heilbrigðis­
starfsmenn, sjúklingar og góðgerða­
félög sameinast um reksturinn?
Húsnæðisfélög þar sem íbúar taka
höndum saman til að tryggja sér ör­
uggt húsnæði á sanngjörnu verði?
Skattalega umbun til fyrirtækja sem
sinna og fjárfesta í samfélagslegum
verkefnum?
En hvað með fjármögnun? Í
fyrir spurn minni til efnahags­ og
viðskiptaráðherra fyrir um ári síð­
an kom fram að á innlánsreikn­
ingum sem staðið hafa óhreyfðir í
15 ár eða lengur liggja rúmlega 1,5
milljarðar króna. Ef eigendur reikn­
inganna hafa ekki vitjað þeirra inn­
an 20 ára frá því þeir voru síðast
hreyfðir fyrnast þeir og fjármála­
fyrirtækin eignast þessa peninga
samkvæmt lögum um fyrningu
kröfuréttinda.
Bretar sáu enga ástæðu til að
styrkja fjármálafyrirtækin sérstak­
lega með því að leyfa þeim að sölsa
undir sig þessar innistæður. Þess í
stað ákváðu þeir að breyta lögum
þannig að óhreyfðir innlánsreikn­
ingar skyldu fyrnast að 15 árum liðn­
um og fara í sérstakan sjóð til styrkt­
ar góðgerðamálum, The Big Society
Investment Fund. Í lok árs 2011 var
úthlutað úr sjóðnum m.a. til að fjár­
magna viðskiptahugmyndir lang­
tímaatvinnulausra, aðstoða ungt fólk
við að fá vinnu, bæta orkusjálfbærni
samfélaga og opna fyrsta samfélags­
lega hlutabréfamarkaðnum.
Ef eigendur óhreyfðu innláns­
reikninganna vitja peninganna eftir
að þeir hafa verið fluttir yfir í sjóðinn,
fá þeir peningana aftur með vöxtum.
Þannig eru slegnar tvær flugur í einu
höggi. Peningarnir nýtast í að bæta
samfélagið, en jafnframt er tryggt að
reikningseigendur grípi ekki í tómt ef
þeir muna skyndilega eftir peningun­
um sínum eftir að fyrningarfresturinn
rennur út.
Hvetjum til sjálfboðavinnu
Stór hluti félagasamtaka á Íslandi
er að mestu leyti starfræktur í sjálf­
boðavinnu. Má þar nefna ýmis
hjálparsamtök, íþróttahreyfingar
og fleira. Skattalegt umhverfi góð­
gerðasamtaka hefur þó á margan
máta verið óhagstæðara hér en í ná­
grannalöndunum og sama má segja
um laga­ og skattaumhverfi sam­
vinnufélaga og sjálfseignarstofnana.
Þessu þarf að breyta. Í þeim tilgangi
hef ég ítrekað lagt fram tillögu um
skattaívilnanir til handa góðgerða­
samtökum og talað fyrir endur­
skoðun á laga­ og skattaumhverfi
samvinnufélaga.
Meira væri hægt að gera til að
hvetja ungt fólk til sjálfboðavinnu.
Eitt af verkefnum Big Society­áætl­
unarinnar er að 16 og 17 ára ung­
lingar með ólíkan bakgrunn taki
þátt í sjálfboðavinnu í sínu samfé­
lagi, kynnist nýju fólki og öðlist nýja
þekkingu. Meginþorri íslenskra ung­
menna fer í framhaldsskóla og gæti
sjálfboðavinna auðveldlega orðið
hluti af námsskrá allra skóla.
Samtakamáttur njóti sín
Eftir öfgasveiflur til hægri og vinstri
á síðasta áratug eða svo er mikilvægt
að við reynum að leita jafnvægis á
miðjunni. Við eigum að hafna ofurtrú
hægrimanna á að lykillinn að velsæld
séu brauðmolar sem hrynja af borð­
um hinna ofurríku. Jafnframt eigum
við ekki að sætta okkur við að allri
ábyrgð á samfélaginu sé vísað til ríkis­
valdsins og að við getum þannig firrt
okkur allri ábyrgð sem einstaklingar.
Hlutverk Alþingis og stjórnvalda er
að búa til umhverfi sem styður þetta
jafnvægi og gerir þriðja geirann, þ.e.
félagasamtök, samvinnufélög og önn­
ur hagnaðarlaus félög að traustri stoð
í samfélagi okkar.
Þannig getur samtakamáttur
einstaklinganna best fengið að njóta
sín.
26 Umræða 18.–20. janúar 2013 Helgarblað
J
æja, þá er það formannskjörið
í Samfylkingunni. Tveir góðir
menn í framboði og svolítið
erfitt að gera upp hug sinn. En
eftir að hafa hugsað málið og
setið þrjá fundi með frambjóðend­
um hallast ég að því að Árni Páll sé
betri kostur í þeirri stöðu sem nú
blasir við.
Sprungur og kítti
Guðbjartur kemur fyrir sem vand­
aður maður og góður fulltrúi en
Árni Páll virkar þó kraftmeiri og öllu
„formannslegri“. Hann er skeleggur
og hugsandi, og honum er annt um
heildarmyndina, sér málin úr fjar­
lægð, greinir stóra vandann á bakvið
hversdagskarpið. Orð hans um 100
ára vistarband og geðklofinn gjald­
miðil eru meira en lítið eftirtektar­
verð og ættu að verða stóra málið í
kosningabaráttu vorsins.
„Allt síðan 1920, þegar íslensku
krónunni var kippt úr sambandi við
gullfótinn og dönsku krónuna, höf­
um við búið við tvískiptan gjaldmið­
il. Við fáum launin okkar í platkrón­
um á meðan skuldirnar teljast í
alvörukrónum. Kjarasamningar
skipta litlu sem engu þegar forsend­
ur fyrir þeim bresta í næsta geng­
isfalli. Líkja má kjarasamningum
við það að farið sé með kíttisspaða
yfir sprungurnar sem jarðskjálftar
gengis breytinganna hafa skilið eftir.“
Baráttan fyrir alvöru gjaldmiðli
er líkast til stærsta efnahagsmálið
sem framundan er. Þar blasir sér­
staða Samfylkingar við. Enginn ann­
ar flokkur býður uppá lausnarleið út
úr þeim vanda og tilvitnuð greining
Árna Páls ber merki um skýran hug
þótt andlitið sé loðið.
Lausaganga kjósenda
Af tveimur góðum formannskostum
hef ég meiri trú á því að málflutn­
ingur og kraftur Árna Páls nái út fyrir
raðir flokksmanna. Formannskjörið
þarf að vera sú innspýting sem nær
að stækka flokkinn í komandi kosn­
ingum. Við þurfum að ná til „hlut­
lausa“ fólksins á miðjunni sem nú
stefnir unnvörpum á flokk sem lofar
bjartri framtíð án þess að eiga sér þá
glæstu fortíð sem hreyfing jafnaðar­
manna státar af.
Árni Páll þótti standa sig vel
sem ráðherra á örlagatímum, tók
upp ný vinnubrögð í ráðuneytinu,
náði alvöru allraflokkasamráði í
Icesave­málsvörninni, beitti sér
fyrir breytingu á formi ríkisstjórnar­
funda, vill leggja niður ráðningar­
vald ráðherra og minnka vald þeirra
almennt séð. Hann talar um flokk­
inn sem opna og umburðarlynda
breiðfylkingu ólíkra sjónarmiða,
og er það vel. Sumir segja hann of
markaðssinnaðan hægrikrata sem
höfði meira til miðjunnar en vinstri­
manna. Hér getur sá „galli“ þó
einmitt orðið kostur, því á miðjunni
er lausagangan mest. „Við eigum
ekki að stinga augun úr VG í leit að
fylgi,“ svo vitnað sé í frambjóðand­
ann.
Unga fólkið
Á þeim fundum sem ég hef séð til
Árna Páls veittist honum létt að
kveikja bjartsýni og baráttuhug með
fólki. Hann á þrátt fyrir allt djúpar
rætur í vinstrinu, og hefur arkað
margar pólitískar heiðar í átt að
þessu tækifæri. Það heyrist vel að
hann hefur tekið langt tilhlaup að
formannsstólnum, er vel tilbúinn
í slaginn. Þá spillir ekki að maður­
inn er vel menntaður og vel heima í
Evrópumálunum. Hann hefur jafn­
vel, einn örfárra íslenskra stjórn­
málamanna, búið erlendis í nokkur
ár, talar ensku og dönsku og er „ráð­
herrafær“ á þýsku og frönsku.
Loks finn ég vel, eftir samtöl við
yngsta fólkið í flokknum, sem hvergi
fékk sæti ofarlega á nýjustu fram­
boðslistum, að það þráir að sjá nýja
kynslóð taka við forystunni í Sam­
fylkingunni.
Inn á við / út á við
Ég finn það líka að Guðbjartur á at­
kvæði margra í innsta flokkshring.
Einnig sú staðreynd hvetur mann
til að kjósa Árna Pál. Því nú ber að
kjósa út á við. Kosningarnar 27. apríl
munu ekki snúast um starfið í Sam­
fylkingunni heldur myndun næstu
ríkisstjórnar. Þar þarf formaðurinn
að koma fylgisbreiður að borði og
hafa styrk til að kljást við málþjófana
í sjónvarpssal fyrir kosningar og í
símtölum eftir kosningar. Ég treysti
því að Árni Páll leggi þá að velli þar
líkt og hann mun hafa gert í vetur, á
fundum með þeim í Valhöll og Við­
skiptaráði.
En hvernig sem formannskosn­
ingin fer skulum við samt verða
ánægð með úrslitin, faðma nýjan
formann, og taka svo til við hina
raunverulegu kosningabaráttu. Sá
frambjóðandinn sem tapar þarf
heldur síst að örvænta. Eins og
dæmin sanna getur það einmitt ver­
ið ávísun á lengra líf í pólitík.
Að kjósa út á við
„Baráttan fyrir
alvöru gjaldmiðli
er líkast til stærsta
efnahagsmálið sem
framundan er
Aðsent
Hallgrímur
Helgason
Aðsent
Eygló Harðardóttir
Betra Ísland„ Það er löngu
tímabært að
reyna að losa okkur
við öfgarnar í íslensku
samfélagi og hvetja
okkur öll til samfé-
lagslegrar ábyrgðar.