Dagblaðið Vísir - DV - 07.06.2013, Blaðsíða 20

20 Úttekt 7.–9. júní 2013 Helgarblað
Eitraður sjávarúði
vEldur magakvEisum
Í
sland hefur lengi verið frægt fyr­
ir hreinleika. Við höldum því
stolt fram að hér sé hafið hreint
við land, loftið heilsusamlegt og
náttúran óspillt. Þegar við kom­
um heim frá útlöndum skrúfum við
fegin frá krananum og teygum ís­
lenska vatnið, full öryggis.
Upp á síðkastið hefur ýmislegt
átt sér stað sem gefur tilefni til að
íhuga hvort þessi hreinleiki sé sjálf­
sagður og hvort landið okkar sé jafn
óspillt og látið er í veðri vaka. Olíu­
slys verður á vatnsverndarsvæði,
vistkerfi Lagarfljótsins reynist að
hruni komið, sjósund er bannað
vegna saurgerlamengunar og vís­
indamenn tala um að súrnun sjáv­
ar sé tvöfalt hraðari á norðurslóð­
um en í hlýrri sjó nær miðbaug.
Ný skýrsla væntanleg –
óvissa um ástand
Í fyrra voru 19 spilliefnaflutningar
um vatnsverndarsvæðið í Heið­
mörk. Fráveitumál eru víða ófull­
nægjandi og skólp fer óhreinsað
í sjó og drög að skýrslu um um­
hverfisálag sýna að talsverð óvissa
ríkir um mengun.
Í vatnalögum, settum árið 2011,
er kveðið á um að Umhverfisstofn­
un annist stjórnsýslu á sviði vatns­
verndar í samráði við Heilbrigð­
isnefndir sveitarfélaga. Í kjölfar
reglugerðarinnar var farið að flokka
vatnshlot eftir gerðum og er nú
unnið að undirbúningi vistfræði­
legrar flokkunar. Þá hefur Um­
hverfisstofnun safnað og skráð
upplýsingar um mengunarálag á
vatnshlot vegna álagsgreiningar.
Stofnunin lagði í desember á síð­
asta ári fram drög að stöðuskýrslu
um vatnasvæði Íslands. Skýrslan
verður sú fyrsta sinnar tegund­
ar en með henni er gerð tilraun til
að fá heildarsýn yfir þau áhrif sem
mengandi efni, jafnt frá iðnaði og
íbúum, hafa á vatn og lífríki þess.
Í þessum drögum segir að stór
hluti vatns hérlendis sé ómengað
og í góðu ástandi. Þó kemur fram
að á nokkrum stöðum séu vatns­
hlot (eining vatns) undir umtals­
verðu álagi eða mögulega undir
álagi vegna mengunar. Það er raun­
ar einkennandi fyrir drögin að enn
ríkir óvissa víða um mengunará­
stand og áhrif ýmissa mengunar­
valda á umhverfið.

Fátækleg gagnasöfnun
Jóhanna Björk Weisshappel, sér­
fræðingur hjá Umhverfisstofnun
segir upplýsingarnar sem fram
koma í drögunum vera samantekt
á mælingum sem gerðar hafa verið
og að enn sé verið að safna gögnum.
„Gagnasöfnun hefur ekki farið fram
kerfisbundið fyrr en eftir að tilskip­
un Evrópusambandsins um vatn
var innleidd,“ segir hún og bæt­
ir við að taka verði drögunum með
vissum fyrirvara „Upplýsingarnar í
drögunum eru ekki endanlegar og
ýmislegt gæti breyst í endanlegri
skýrslu sem kemur út í lok ársins,
við eigum til dæmis eftir að fá gögn
um svæði þar sem nú ríkir óvissa
um álag og sumstaðar gæti ástandið
hafa batnað meðal annars vegna
úrbóta í fráveitumálum.“ Drögin eru
enn í kynningu og getur fólk gert við
þau athugasemdir á síðunni www.
vatn.is fram til 7. júní.
Saurgerlamengun og
affallsvatn virkjana
Jóhanna segir saurgerlamengun
vegna óhreinsaðs skólps vera
helsta álagsvaldinn hérlendis en
þó sé fleira sem geti valdið álagi á
lífríkið. „Þar má nefna mengun frá
gömlum urðunarstöðum og í af­
fallsvatni jarðvarmavirkjana. Verið
er að skoða hvort staðbundið álag
sé á vatn frá landbúnaði og sumar­
húsabyggðum vegna áburðarnotk­
unar og rotþróa. Auk þess er vitað
að aðrir þættir valda álagi á vatn,
þá helst vatnsaflsvirkjanir, þveran­
ir fjarða og efnistaka úr ám,“ seg­
ir hún og bætir við að verið sé að
skoða áhrif á vistfræði vatnshlota
sem hluta af álagsgreiningu og
ástandsflokkun.
Baneitraður Dallækur
Hún segir að Umhverfisstofnun
muni bregðast við þeim málum
sem ekki eru í lagi. „Sé svæði metið
undir álagi mun Umhverfisstofnun
leggja fram tímasetta aðgerðaáætl­
un í samvinnu við sveitarfélög, fyr­
irtæki og hagsmunaaðila varðandi
úrbætur og mun fara fram kostn­
aðargreining í því sambandi,“ segir
Jóhanna. Þau svæði þar sem álag er
of mikið miðað við umhverfismörk
verða merkt sem slík í endanlegri
stöðuskýrslu en Jóhanna segir þó
ekki líklegt að varúðarmerkingar
verði við svæðin sjálf. Eitt þessara
svæða er Dallækur en í hann renn­
ur mengað affallsvatn frá Kröflu­
virkjun. Vatnið inniheldur með­
al annars skaðleg efni á borð við
arsen, ál og kvikasilfur. Breytingar
hafa orðið á sýrustigi vatnsins í
læknum og tegundafjölbreytileiki
minnkað. Þá sígur affallsvatnið frá
virkjuninni einnig niður í grunn­
vatn og getur þaðan hugsanlega
borist í Mývatn.
Bannað að synda
vegna saurgerla
Samkvæmt reglugerð um fráveitur
og skólp frá 1999 á að hreinsa allt
skólp áður en því er veitt í sjó. Í
mörgum bæjarfélögum er skólp þó
enn leitt beint út í sjó, án nokkurr­
ar hreinsunar. Í sjó við Akureyri,
Ísafjörð, Siglufjörð og Húsavík er
mikil saurgerlamengun. Skólp frá
sláturhúsinu á Húsavík er til dæm­
is veitt beint í sjóinn og litar það
sjóinn stundum rauðan á haustin.
Áður var saurgerlamengun einnig
mikið vandamál í Keflavík og þurfti
þess vegna að banna sjósund á
Ljósanótt í fyrra. Skólplögnin það­
an var lengd í fyrrahaust og í janú­
ar mældist mun minni saurgerla­
mengun þar en áður.
Klóaksmengun í pollinum
Á Akureyri hefur víða mælst meng­
un, meðal annars á Höepfners­
bryggju þar sem Siglingaklúbb­
urinn Nökkvi er með aðstöðu.
Jóhanna segir ástæðurnar vera
þær að allt skólp frá Akureyri fer
óhreinsað í sjóinn. Þar að auki hafi
verið nokkuð um rangtengingar
skólplagna innarlega í bænum.
Jóhanna segir Nökkva hafa feng­
ið ábendingar frá heilbrigðis­
eftirlitinu um að ekki sé ráðlegt að
vera með siglinganámskeið á svæð­
inu. Rúnar Þór Björnsson, formað­
ur Nökkva kannast ekki við það og
segist sannfærður um að sjórinn
á svæðinu sé ekki heilsuspillandi.
„Við vitum af þessari klóaksmeng­
un í Pollinum en ástandið hefur
lagast mikið og er alltaf að skána.
Þetta er bara brotabrot af því sem
var,“ segir hann og bætir við að
þegar hann var að byrja á seglbrett­
um þarna árið 1986 hafi allt skólp
af Brekkunni og úr Innbænum ver­
ið leitt út í sjó skammt frá athafna­
svæði klúbbsins. „Þá var maður
alltaf í sjónum og ég man eftir því
að hafa séð hvílíka jammið þarna,
þeir tímar eru löngu liðnir. Ég hef
engar áhyggjur af þessu, ástandið
var mun verra og er alltaf að skána.“
Rúnar segir Nökkva munu halda
áfram að sigla þarna. Hann vonast
samt til að sjórinn verði hreinni.
„Þeir hjá bænum eru búnir að lofa
að gera þetta vel,“ segir hann og
bætir við að það standi til að taka
í notkun aðstöðu á öðrum stað á
Pollinum. „Það eru margar ástæður
fyrir því, en meðal annars að hafa
þessa hluti í betra lagi,“ segir hann.
Frestirnir löngu liðnir
Jóhanna segir þá fresti sem þessi
bæjarfélög höfðu til að bæta frá­
veitumál sín löngu liðna. Hún nefn­
ir dæmi um ástandið á Akureyri og
segir breytinga þörf. „Það þarf að
fara að hreinsa skólpið. Heilbrigðis­
eftirlitið hefur verið að berjast í þessu
en Akureyrarbær hefur dregið lapp­
irnar,“ segir hún og bætir við að bær­
inn hafi nú enn og aftur frestað því
að setja upp skólphreinsistöð og það
sé slæmt. „Skólpið er ekki einu sinni
grófhreinsað,“ segir hún og útskýrir
að það hafi í för með sér að sjá megi
fljótandi klósettpappír og úrgang í
sjónum. „Það getur ekki verið gaman
fyrir ferðamenn í hvalaskoðun eða
strandsiglingum,“ segir hún. Fram­
kvæmdum við lengingu fráveitu­
lagnar í Sandgerðisbót við Akureyri
lauk í janúar en Jóhanna segir það
ekki hafa nægileg áhrif til bóta.
Ekki fullnægjandi lausn
Helgi Már Pálsson bæjartæknifræð­
ingur hjá Akureyrarbæ segir að í nú­
gildandi framkvæmdaáætlun bæj­
arins sé gert ráð fyrir að vinna við
skólphreinsistöð hefjist árið 2017.
„Stöðin ætti þá að vera farin að virka
árið 2018 og fráveitumálin hjá okk­
ur þar með orðin lögum samkvæmt.
Endanlegum frágangi yrði síðan lok­
ið 2019,“ segir Helgi og bætir við að
áætlunin sé endurskoðuð árlega
og því gæti framkvæmdinni verið
flýtt eða henni seinkað. Hann seg­
ir ástandið ekki vera ásættanlegt
og tekur undir orð Jóhönnu Bjark­
ar Weisshappel um að framlenging
fráveitulagnarinnar í Sandgerðisbót
sé ekki nóg. „Þetta er klárlega mjög
til bóta en ekki fullnægjandi lausn,“
segir hann. Helgi segir ástandið hjá
Siglingaklúbbnum Nökkva og á Poll­
inum almennt hafa lagast talsvert
við þær endurbætur sem gerðar hafa
verið á því svæði.
„Frá því í janúar höfum við mælt
saurkólímengun og skráð veðurfars­
aðstæður á svæðinu í byrjun hvers
mánaðar og þær hafa komið ágæt­
lega út,“ segir hann og útskýrir að
áður hafi mælingar verið gerðar
mun sjaldnar eða aðeins einu sinni
á ári fram til ársins 2012 þegar mæl­
ingum var fjölgað á innanverðum
Pollinum. Þá segir hann þá meng­
un sem þá mældist hafa verið meðal
annars vegna staðbundinna vanda­
mála í Innbænum, sem unnið sé í
að lagfæra. „Það er yfirfall í dælu­
stöð í Hafnarstræti og það rennur
út um það og í Pollinn þegar álag
er mikið á kerfið. Til dæmis í hláku.
Það er búið að tvöfalda götulögnina
í Aðal stræti að mestu leyti, en flest
öll húsin í götunni eru enn með ein­
falt lagnakerfi.“ Hann segir stefnu
bæjarins vera að koma í veg fyrir að
skólpmengað fráveituvatn fari um
þetta yfirfall. „Við ætlum okkur að
halda Pollinum alveg hreinum allt
árið um kring.“
Skólplykt á Siglufirði
Á Siglufirði hefur verið mikil lykt­
armengun þar sem skólplögn fer á
þurrt þegar fjara er. Þórarinn Hann­
esson, íþróttakennari og formaður
Ungmennafélagsins Glóa á Siglu­
firði segir þetta hvimleitt vandamál.
„Það er verið að vinna í þessu núna
en þetta er mjög leiðinlegt, sérstak­
lega fyrir þá sem búa þarna nálægt.“
Hann segir að nýverið hafi verið
lagður þarna göngustígur enda fall­
egt svæði og fjölskrúðugt fuglalíf.
„Vonandi stendur til bóta með lykt­
ina,“ segir hann.
Saurgerlamengaður sjávarúði
veldur magakveisu
Á höfuðborgarsvæðinu er skólp
hreinsað og leitt nægilega langt út í
Faxaflóann að mati Jóhönnu. Þar er
því, samkvæmt drögunum, lítið álag
n Klósettpappír og saur á Pollinum á Akureyri n Sjósund bannað vegna saurgerla
Íslenska vatnið — öruggt og óspillt?
Arnhildur Hálfdánardóttir
blaðamaður skrifar ritstjorn@dv.is
„Menn voru
hér um bil
farnir að drekka
smurolíu á tímabili
Baneitraður Dallækur Í hann
rennur mengað affallsvatn frá
Kröfluvirkjun. Vatnið inniheldur
meðal annars skaðleg efni á borð
við arsen, ál og kvikasilfur.