Dagblaðið Vísir - DV - 07.06.2013, Blaðsíða 21

úttekt 21Helgarblað 7.–9. júní 2013
Eitraður sjávarúði
vEldur magakvEisum
n Klósettpappír og saur á Pollinum á Akureyri n Sjósund bannað vegna saurgerla
frá meginlögnum skólps á strandsjó.
Saurgerlamengun getur valdið
magakveisum hjá fólki og segist Jó­
hanna hafa heyrt að á mjög meng­
uðum svæðum, geti magakveisa
herjað á fólk þegar vindur stendur af
hafi og ber með sér saurgerlameng­
aðan sjávarúða.
Mengunarhætta frá
urðunarstöðum
Ákveðin mengunarhætta er frá
urðunarstöðum, einkum ef engar
botnþéttingar eru undir þeim. Frá
þessum stöðum geta mengunarefni á
borð við þungmálma borist í grunn­
vatn, ferskvatn og strandsjó. Þetta
einkennir helst eldri urðunarstaði
á borð við Gufunes í Grafarvogi og
Geirsnef í Elliðaárós. Á eldri urðunar­
stöðum var ýmislegt urðað sem ekki
er leyft að urða í dag, til dæmis raf­
geymar og rafspennar en þeir inni­
halda þungmálma og þrávirk lífræn
efni sem safnast upp í lífverum.
Umhverfisstofnun hefur sam­
kvæmt drögunum talsverðar áhyggj­
ur af spilliefnamóttökunni Kölku.
Fráveituvatn frá Kölku fer í gegn­
um olíuskilju og er síðan leitt í móa
í grenndinni. Þá er aska frá Kölku
geymd óvarin í haugum á athafna­
svæði og líklegt að yfirborðsvatn
mengi grunnvatn. Starfsmaður
Kölku segir svæðið sem askan berst
í ekki lengur vatnsverndarsvæði:
„Verndarsvæðið var fært eftir að
Kaninn lak olíu í það. Menn voru
hér um bil farnir að drekka smurolíu
á tímabili.“
Hann segir að verið sé að vinna
í mengunarmálum og að fyrirtækið
eigi í góðu samstarfi við Umhverfis­
stofnun. „Það eru nýir aðilar teknir
við rekstrinum og allir af vilja gerð­
ir til að bæta sig og fara eftir lögum
og reglum. Þessi mál eiga því ekki að
vera óleyst áfram.“ Hann segir jafn­
framt að askan sem um ræðir sé ekki
sú eitraðasta. „Þetta eru aðallega af­
gangar úr heimilissorpi. Eitraðasta
askan, er ekki látin blása út um allt,
hún er sekkjuð og síðan keyrð héð­
an og urðuð í Ásnesi. Svo er verið
að kanna hvort senda megi eitthvað
til Noregs,“ segir hann og bætir við
að helsta verkefnið núna sé að setja
vatnsheldar hettur á sekkjuðu ösk­
una þannig að ekki geti rignt á hana
og mengun borist með regnvatni í
grunnvatn.
Olía á vatnsverndarsvæðum
Fyrr í þessum mánuði varð olíuslys í
Bláfjöllum. Festingarbúnaður bilaði
á þyrlu sem flytja átti 600 lítra olíu­
tank frá Bláfjallaskála að Þríhnúka­
gíg. Afleiðingarnar voru þær að
tankurinn féll til jarðar á malarpl­
ani við Bláfjallaskála og olían lak.
Hefði slysið orðið aðeins fjær skál­
anum hefði olían getað sigið nið­
ur í grunnvatn og þannig komist í
vatnsból í Heiðmörk og Kaldárbotn­
um. Heilbrigðiseftirlit Hafnarfjarðar
og Kópavogssvæðis hafði gefið leyfi
fyrir flutningunum. Hreinsunarstarf
hófst strax og gekk vel. Þá var vökt­
un á neysluvatni aukin tímabundið
í kjölfar slyssins.
Þetta er ekki fyrsta mengunar­
slysið á verndarsvæðinu en olíuslys
varð þar árið 2007 þegar flutninga­
bíll rakst á grjót með þeim afleiðing­
um að 300 lítrar af dísilolíu láku á
veginn. Þá líkt og nú tókst að hreinsa
olíuna upp og þótti mildi að hún
skildi ekki fara út í hraunið.
Farnar fylgdarferðir
Hólmfríður Sigurðardóttir, umhverfis­
stjóri Orkuveitu Reykjavíkur segir að
fá þurfi leyfi frá heilbrigðiseftirlitinu
til að flytja olíu yfir vatnsverndarsvæð­
ið. Þá er óskað eftir fylgd og annast
starfsmaður Orkuveitunnar fylgdina.
Í fyrra voru farnar 19 fylgdarferðir en
stundum er fylgd neitað. „Það er metið
hverju sinni og fer meðal annars eftir
færð og aðstæðum,“ segir Hólmfríður.
Orkuveita Reykjavíkur hefur í
kjölfar slyssins gert athugasemdir við
starfsemina við Þríhnúkagíg og hef­
ur til dæmis, í erindi til fyrrverandi
umhverfisráðherra, bent á að áform
rekstraraðila ferðaþjónustunnar þar
um að geyma talsvert magn af olíu í
ólekavörðum plasttönkum samræm­
ist ekki starfsleyfi þeirra.
Þá hefur Orkuveitan óskað eftir
því að Umhverfisráðuneytið fari yfir
málið og dragi af því lærdóm. „Það
er ljóst að horft verður til þeirra ör­
yggisregla sem eru í gildi og kannað
hvort þurfi að endurskoða þær,“ seg­
ir Hólmfríður.
Veruleiki dagsins í dag
Daglega fara að jafnaði um 300 bíl­
ar um Bláfjallasvæðið og þar af eru
alltaf nokkrir stórir bílar; rútur, gröf­
ur, steypubílar og snjóruðningstæki.
Hver þeirra gæti verið með 400–500
lítra tank,“ segir Páll Stefánsson,
heilbrigðisfulltrúi hjá heilbrigðis­
eftirliti Hafnarfjarðar og Kópavogs­
svæðis, sem segir það einnig
áhyggju efni að Suðurlandsvegur sé
inni á vatnsverndarsvæðinu. „Þar
aka á annan tug olíubíla á hverjum
einasta degi, sumir með allt að 32
rúmmetra af olíu.“ Páll segir óljóst
hvaða afleiðingar alvarlegt meng­
unarslys myndi hafa. „Við vær­
um í mjög vondum málum. Það er
ekki hægt að fullyrða að vatnsbólin
yrðu ónýt en það þyrfti að leggjast
í miklar rannsóknir og hreinsunar­
aðgerðir. Alvarleiki slyss færi mjög
eftir staðsetningu, magni og við­
brögðum,“ segir hann og bendir á
að minni slys séu einnig hættuleg.
„Ef einhver ákveður að kenna ung­
lingnum sínum að keyra í Heiðmörk
og bíllinn fer útaf er honum sjaldn­
ast efst í huga að hafa samband við
heilbrigðiseftirlit eða vatnsveitu,
hann hringir einfaldlega í vini sína
og biður þá um að draga sig upp.“
Árið 2012 mat Orkuveitan það
svo að helstu áhættuþættir á vernd­
ar svæð inu væru umferð um Blá­
fjalla veg og vegina í Heið mörk.
Umferð in hefur aukist síðustu ár og
upp hafa komið hugmyndir um að
takmarka hana. Á einum stað ligg­
ur Heiðmerkurvegur beinlínis yfir
brunnsvæði. „Hefði ekki verið veg­
ur þarna í fyrndinni hefði aldrei ver­
ið lagður vegur á þessu svæði,“ segir
Hólmfríður. Hún flutti nýverið er­
indi á málþingi um vatnsvernd þar
sem hún lýsti yfir áhyggjum sínum
af auknu álagi á vatnsverndarsvæð­
ið. Þá sagði hún jafnframt að að­
gangur fólks að neysluvatni ætti að
ganga ofar öðrum hagsmunum en
fram hafa komið ýmsar hugmynd­
ir um framkvæmdir á vatnsverndar­
svæðinu, til dæmis tvöföldun Suður­
landsvegar.
Vatnsverndarsvæðið í Heiðmörk
hefur verið talsvert í fréttum upp á
síðkastið vegna slæmrar umgengni.
Hundar hafa gengið lausir nærri
brunnsvæðum og gengið þar örna
sinna, þrátt fyrir bann. Þá hefur það
komið ítrekað fyrir að kveikt hafi
verið í bílflökum á svæðinu en af því
stafar augljós mengunarhætta.
Vöktun fer eftir íbúafjölda
Páll Stefánsson segir vöktun á
neyslu vatni vera góða. „Við erum
alls staðar langt fyrir neðan mörk­
in í efnastyrk mengandi efna og
bara hending ef loftborin efni finn­
ast í vatnsbólum.“ Hann segir eftir­
lit með verndarsvæðum einnig vel
viðunandi. „Brunnsvæði eru af­
girt og enginn má koma þangað
nema fulltrúar vatnsveita. Þá er far­
ið reglulega um svæðið og ef okk­
ur berast ábendingar eða kvartanir
förum við og hreinsum.“ Hann seg­
ir þó ómögulegt að fylgjast með al­
menningi. „Við verðum að sýna fólki
ákveðið traust. Eftirlitsmyndavélar
þjóna engum tilgangi í þessu sam­
hengi, fólk fer ekki út í móa og hellir
viljandi niður olíu.“
Heilbrigðisnefnd heldur skrá
yfir allar mælingar og fylgist þannig
með þróun á ástandi vatnsgæða í
tíma. Ólíkar reglur gilda um eftirlit
með vatnsveitunum á höfuðborgar­
svæðinu eftir því hversu mörgum
íbúum þær þjóna. Þrjár vatnsveitur
afla vatns fyrir höfuðborgarsvæðið
þó vatnsbólin sjálf séu fleiri. Orku­
veita Reykjavíkur þjónar Reykja­
vík, Mosfellsbæ og Seltjarnarnesi
og þar eru tekin örverusýni um það
bil þrisvar í viku. Vatnsveita Kópa­
vogs þjónar Kópavogi og Garðabæ
og Vatnsveita Hafnarfjarðar þjónar
Hafnfirðingum. Þessar tvær síðar­
nefndu þjóna undir 50 þúsund
manns og eru örverumælingar gerð­
ar þar vikulega eða aðra hverja viku.
Taka þarf visst mörg sýni á ári til að
uppfylla gildandi reglugerðir og seg­
ir Páll að vatnsveitur séu stöðugt að
taka sýni. „Það eru tekin öll sýni sem
þarf að taka og líklega fleiri. Sýna­
töku er dreift jafnt yfir árið,“ seg­
ir hann. Mælingar á styrk ýmissa
mengandi efna eru gerðar fjórum
sinnum á ári úr vatnsbóli Reykvík­
inga en að minnsta kosti einu sinni
úr hinum vatnsbólunum tveimur.
Páll segir að starfsmenn heilbrigð­
iseftirlits Hafnafjarðar og Kópa­
vogssvæðis fái rannsóknarteymi
íslenskra orkurannsókna til að ann­
ast stórar efnasýnatökur með sér.
„Það hljómar einfalt að taka sýni, en
auðvelt að klúðra því með röngum
vinnubrögðum,“ segir hann.
Þar sem íbúar eru á milli 500 og
5.000 eru tekin sýni til örverurann­
sókna fjórum sinnum á ári en til
efnagreininga einu sinni á ári. Heil­
brigðiseftirlitið hefur ekki reglu­
bundið eftirlit með vatnsveitum
sem þjóna færri en 50 manns. Vatns­
veiturnar hafa þó samkvæmt leið­
beiningum Samorku um innra eft­
irlit minni vatnsveita, mánaðarlegt
eftirlit með vatnsgeymum og árlegt
eftirlit með vatnsverndarsvæðum.
Myndi vilja sjá margt öðruvísi
„Við vildum gjarnan hafa ýmsa
þætti öðruvísi en þeir eru. Betri
stjórn á auðlindinni og betri stjórn
á nýtingunni. Það væri gott ef
skipulagið væri skynsamlegra og
minna um hættulega vegi,“ segir Páll
og bætir við að sér finnist vanta tals­
vert upp á þekkingu. „Heilbrigðis­
nefndir á höfuðborgarsvæðinu hafa
kallað eftir því árum saman að farið
verði út í meiri jarðfræðirannsókn­
ir á þessu svæði til að menn geti
skilið flæðið betur og þannig verið
fljótari að meta áhrif mengunaró­
happa og grípa til aðgerða,“ segir
hann og bætir við að þrátt fyrir að
til sé ágætt reiknilíkan sem líki eft­
ir grunnvatnsflæði á vatnsverndar­
svæðum höfuðborgarsvæðisins þá
gætu verið ákveðnir veikleikar í lík­
aninu. „Í grundvallaratriðum er vit­
að hvaða grunnvatnsstraumar fæða
einstök vatnsból en líkan verður
aldrei betra en gögnin í líkaninu og
mitt mat er að það mætti gjarnan
styrkja það á ákveðnum stöðum,“
segir hann. n
Framhald á úttekt DV á vatns-
öryggi verður birt í mánudags-
blaði DV þann 10.júní.
Bílflak í Heiðmörk Það er ekki hægt að fullyrða að vatnsbólin yrðu ónýt en það þyrfti að
leggjast í miklar rannsóknir og hreinsunaraðgerðir. Starfsmenn Orkuveitu Reykjavíkur hafa
þurft að fjarlægja nokkur bílflök sem skilin hafa verið eftir í Heiðmörk. Kveikt hafði verið í
sumum þeirra. MYND: OrkuVeitaN.
Saurgerlar
í sjávarúða
Geta valdið
magakveisum.
„Akureyrarbær
hefur dregið
lappirnar
„Skólpið er
ekki einu
sinni grófhreinsað