Dagblaðið Vísir - DV - 13.05.2014, Qupperneq 11

Vikublað 13.–15. maí 2014 Fréttir 11
Biðja um lífsýni frá sama
fólki og ekki var spurt leyfis
n Persónuvernd taldi Íslenska erfðagreiningu ekki mega áætla arfgerðir fólks n Leynd yfir brotunum
þetta séu kenningar en ekki upplýs-
ingar. En þetta var ekkert vandamál
því það var ákveðið að myndum eyða
þessum upplýsingum og ekki geyma
þær. Við geymum enga upplýsingar
um áætlaðar arfgerðir fólks.“
Flagga upplýsingunum
á vefnum
Ef marka má upplýsingar á vef annars
fyrirtækis sem Amgen á, bandaríska
líftæknifyrirtækið NextCodeHealth,
þá notar það fyrirtæki hins vegar upp-
lýsingar Íslenskrar erfðagreiningar
um áætlað arfgengi sem fyrirtæk-
ið sagðist hafa eytt í fyrra. Á vefsíðu
NextCodeHealth, sem Björn Zoëga
og Hannes Smárason vinna meðal
annars hjá, segir að fyrirtækið hafi að-
gengi að rannsóknarupplýsingum Ís-
lenskrar erfðagreiningar sem byggi á
erfðaupplýsingum meira en „350 þús-
und einstaklinga“. Líkt og áður segir
þá hafa um 120 þúsund Íslendingar
gefið lífsýni til Íslenskrar erfðagrein-
ingar og veitt upplýst samþykkti sitt
fyrir þátttöku í rannsóknum.
Þjónusta NextCodeHealth byggir
því á aðgengi að erfðaupplýsingum
frá fleiri íslenskum einstaklingum
en veitt hafa Íslenskri erfðagreiningu
leyfi fyrir notkun þessara upplýsinga.
NextCodeHealth stundar samkeppn-
isrekstur í Bandaríkjunum en býr vit-
anlega að því að vera í góðum tengsl-
um við Íslenska erfðagreiningu og að
hafa óbeinan aðgang að rannsóknar-
upplýsingum fyrirtækisins – í gegn-
um starfsmenn Íslenskrar erfða-
greiningar – sem eru einstakar á
heimsvísu.
Kári segir upplýsingarnar rangar
Kári segir að þessar upplýsingar sem
fram koma á vef NextCodeHealth
séu rangar. Hann segir að Íslensk
erfðagreining geti ekki borið ábyrgð
á því sem fram kemur á vef banda-
ríska fyrir tækisins. „Þeir hafa engan
aðgang að okkar gögnum. Þeir hafa
engar upplýsingar um íslensk erfða-
mengi. Punktur […] Þetta helgast lík-
lega af grundvallarmisskilningi á því
hvað við ætlum að gera fyrir þá.“
Af þessu er samt ljóst hversu dýr-
mætar upplýsingar um arfgengi fólks
eru. Þessar upplýsingar eru dýr-
mætar fyrir vísindastarf Íslenskrar
erfðagreiningar, þær eru mikil-
vægar fyrir Amgen en einnig fyrir
NextCodeHealth sem flíkar tilvísun
til þeirra á heimasíðu sinni. Nú virð-
ist sem Íslensk erfðagreining hafi
tryggt sér frekari lífsýni tugþúsunda
einstaklinga fyrir styrkveitingu til
Landsbjargar sem ekki getur talist há
í ljósi þess hversu dýrmætar upplýs-
ingarnar eru. n
Hótuðu að skila
dýrasýnum
Þekkt eru dæmi þess að fólk sem er ósátt
við sýnasöfnun Íslenskrar erfðagrein-
ingar hafi, í stað þess að hafa beiðninni,
látið sýni frá dýrum frá sér. Þannig reynir
fólk viljandi að skemma fyrir sýnasöfn-
uninni með því að eyðileggja sýnin sín. DV
þekkir dæmi þess að einstaklingur hafi
sent sýni frá heimiliskettinum til baka
með björgunarsveitunum og annar lét
frá sér sýni frá hundi. Þá voru einhverjir
sem hótuðu að senda Íslenskri erfða-
greiningu saursýni, en hvort einhver lét
verða af því skal ósagt látið. Þá er stór
hópur sem ætlar sér að afhenda björg-
unarsveitunum persónulega peninga í
stað þess að skila sýnum.
É
g vissi af myndbandinu en ég
horfði ekki á það,“ segir nem-
andi við Fjölbrautaskólann
í Breiðholti um myndband
sem fór í dreifingu meðal
ungmenna við skólann. Sextán ára
stúlka hefur lagt fram kæru vegna
nauðgunar á hendur fimm ungum
mönnum. Mennirnir fimm hafa
allir verið hnepptir í gæsluvarðhald
en á þriðjudag átti að skýrast hvort
Hæstiréttur staðfestir varðhaldið.
Málið hefur vakið mikla athygli
enda er um að ræða ungmenni á
aldrinum 16–18 ára, en einnig fyr-
ir þær sakir að lögregla hefur lagt
hald á myndbandsupptöku sem
tengist málinu og sýnir atburði
kvöldsins.
Upptakan var í dreifingu með-
al ungmenna áður en stúlka lagði
fram kæru á miðvikudag. Yfir-
heyrslur fóru fram um helgina
samkvæmt heimildum DV og stað-
festir einn lögmaður piltanna það í
samtali við DV. Umbjóðandi hans
lýsir yfir sakleysi sínu.
Kærði á miðvikudag
Samkvæmt heimildum DV kærði
stúlkan málið til lögreglu á mið-
vikudag og segir hún að ofbeldið
hafi átt sér stað aðfaranótt sunnu-
dagsins 4. maí. Á fimmtudag voru
piltarnir allir handteknir og færðir
fyrir dómara þar sem farið var fram
á viku gæsluvarðhald yfir þeim.
Dómari féllst á varðhaldið og voru
mennirnir færðir á Litla-Hraun.
Flestir, ef ekki allir, ætluðu að kæra
varðhaldsúrskurðinn til Hæstarétt-
ar og var búist við niðurstöðu hans
á mánudag. Ef Hæstiréttur stað-
festir varðhaldið verða piltarnir í
haldi til klukkan fjögur á fimmtu-
dag. Lögregla tekur þá afstöðu til
þess hvort þeir vilja að gæsluvarð-
haldinu verði framlengt.
Yfirheyrslur um helgina
Friðrik Smári Björgvinsson, yfir-
lögregluþjónn rannsóknardeild-
ar, segir í samtali við DV að rann-
sókn málsins miði vel, en allir
sakborningar voru yfirheyrðir um
helgina. Friðrik Smári segir að lög-
reglan hafi myndbandið umrædda
undir höndum. Hann segir þó að
engin staðfesting hafi fengist á því
að myndbandið sé í dreifingu. Það
stangast á við öruggar heimildir
DV, sem segja að myndbandið hafi
vissulega gengið manna á milli.
Logandi netheimar
Á föstudag loguðu samskiptamiðl-
ar vegna málsins og nýttu sumir
tækifærið til þess að setja inn tengla
á Facebook-síður meintra gerenda.
Fullyrtu margir að drengirnir fimm
sem vísað var á væru hinir grunuðu,
en Friðrik Smári gat ekki staðfest að
þessir einstaklingar væru þeir hinir
sömu og væru í haldi lögreglu.
Á netinu vöktu sumir athygli
á því að mennirnir bera allir er-
lend nöfn. Mátti í kjölfarið lesa for-
dómafull ummæli í garð þeirra,
meðal annars á íslenskum blogg-
síðum. Samkvæmt heimildum DV
eru þó mennirnir allir íslenskir rík-
isborgarar og hafa verið hér á landi
í lengri tíma. Fjórir þeirra eru und-
ir lögaldri, en einn þeirra er lög-
ráða. Unga konan, sem lagði fram
kæruna, og piltarnir fimm þekkj-
ast öll.
Fór í dreifingu
Myndbandið fór í dreifingu áður en
kæra var lögð fram í málinu sam-
kvæmt heimildum DV og staðfestu
nemendur það í samtali við DV í
dag. Þrátt fyrir ítrekaðar tilraun-
ir náðist ekki í skólameistara FB
á mánudag. Samkvæmt heimild-
um DV er bæði foreldrum og nem-
endum mjög brugðið vegna máls-
ins. Það varðar tveggja ára fangelsi
að flytja inn, afla sér eða öðrum
eða hafa í vörslu sinni ljósmyndir,
kvikmyndir eða sambærilega hluti
sem sýna börn á kynferðislegan
eða klámfenginn hátt, samkvæmt
210. gr almennra hegningarlaga.
Ætla má að dreifing á myndbandi
sem þessu falli undir þessa hegn-
ingarlagagrein. Erfitt getur reynst
að ná utan um það hver dreifði efn-
inu eða horfði á það í netheimum
en það er verkefni lögreglunnar að
komast til botns í því. Samkvæmt
heimildum DV hafa lögmenn pilt-
anna fimm ekki fengið aðgang að
myndbandinu.
Lýsir yfir sakleysi
„Þegar að einstaklingur lýsir yfir
sakleysi sínu, og hann veit að það
hefur verið tekið upp á myndband,
þá hugsar sá einstaklingur ekki rök-
rétt það er að segja ef hann veit af
myndbandi sem ætti að sýna eitt-
hvað slæmt. Hann veit af þessu
myndbandi og það er þess vegna
sem hann hefur lýst yfir sakleysi
sínu,“ segir Erlendur Þór Gunnars-
son, hæstaréttarlögmaður, en skjól-
stæðingur hans situr nú í gæslu-
varðhaldi vegna málsins. „Hann
lýsir yfir sakleysi sínu og hann veit
af þessu myndbandi.“
Viðkvæm mál
Erlendur segir í samtali við DV að
um sé að ræða afar viðkvæmt mál
hvernig sem á það sé litið. „Ég held
að bloggarar og þeir sem eyða dög-
um sínum í athugasemdakerfum,
þeir átti sig ekki á því hversu alvar-
leg staða þetta er fyrir sautján ára
ungling. Það á allt eftir að koma í
ljós varðandi þetta mál,“ segir hann
og segir erfitt að fullyrða um það.
„Það er oft sem það hefur komið
upp í samfélaginu þar sem fullyrt
er eitt og annað um einstaklinga
án þess að það sé fótur fyrir því.
Síðar hafa svo allir gleymt þessum
málum og enginn að velta því fyrir
sér hvort það hafi verið ákært eða
ekki,“ segir hann og vísar til máls
á Ísafirði í desember síðastliðnum
þar sem fimm menn voru hnepptir
í gæsluvarðhald grunaðir um aðild
að hópnauðgun.
Mennirnir í því máli voru all-
ir leystir úr haldi og saksóknari
felldi niður málið þar sem það sem
fram hafði komið við rannsókn-
ina þótti ekki líklegt til sakfellingar.
„Það er ansi alvarlegt fyrir svona
unga einstaklinga, að vera komnir
í klæðnað frá Litla-Hrauni og vera
inni í steinklefa í viku. Fá að fara út
einu sinni á dag og fá að borða en
fá ekki að tala við neinn nema lög-
manninn sinn. Ég held að hörðustu
einstaklingar myndu brotna við
það,“ segir Erlendur.
Erfiðari viðfangs
„Þegar að ofbeldismenn eru fleiri
en einn þá eru líka ákveðnir þætt-
ir sem gera það erfiðara að sanna
málið vegna þess að þeir geta sam-
ræmt framburð sinn og veitt hver
öðrum fjarvistarsannanir,“ segir
Guðrún Jónsdóttir, talskona Stíga-
móta, í samtali við DV. Í slíkum
málum sé áfall fórnarlambsins svo
mikið og ofureflið þannig að mál-
in séu sjaldnar kærð en vægari of-
beldisbrot. Samkvæmt ársskýrslum
Stígamóta er mikil aukning í til-
kynntum hópnauðgunarmálum
til samtakanna. Árið 2012 skráðu
starfsmenn Stígamóta hjá sér 24 til-
vik. Þá segir Guðrún að starfsfólk
Stígamóta hafi í gegnum tíðina tek-
ið eftir aukningu í ofbeldi sem felst
í dreifingu á efni gegn vilja þeirra
sem um er fjallað.
Stuðningur
Í málum sem þessum, þegar um
er að ræða svo unga einstak-
linga, koma margir að borðinu
meðal annars lögregla, barna-
verndarnefnd og Barnahús.
„Stuðningurinn sem við veitum er
meðferðarviðtöl og viðtöl við for-
eldra. Við hjálpum þeim líka að
takast á við það sem komið hefur
fyrir barnið,“ segir Ólöf Ásta Farest-
veit, forstöðukona Barnahúss. Í
þessu máli eru gerendur einnig
undir lögaldri, en Barnahús sér
hins vegar aðeins um þolendur í
kynferðisbrotamálum. „Varðandi
gerendur, þá er sérstakt teymi sem
vinnur fyrir Barnaverndarstofu og
sér um börn og unglinga sem sýna
óæskilega eða óviðunandi kyn-
ferðislega hegðun. Foreldrar þeirra
fá væntanlega einnig aðstoð þar,“
segir Ólöf. Fimmmenningarnir og
stúlkan eru öll nemendur í FB og
vilji stjórnendur skólans að full-
trúar Barnahúss tali við nemend-
ur vegna málsins verða þeir sjálf-
ir að óska eftir því. „Við höfum
enga beiðni fengið enn sem kom-
ið er. Við höfum verið með nám-
skeið fyrir skólahjúkrunarfræðinga
og námsráðgjafa í mörgum skól-
um svo eitthvað sé nefnt, um svona
mál. Yfirleitt bregðumst við vel við
því þegar okkar aðstoðar er óskað í
svona stórum málum,“ segir Ólöf. n
Voru yfirheyrðir
um helgina
n Fimm í haldi grunaðir um hópnauðgun n Myndband í dreifingu
Ásta Sigrún Magnúsdóttir
Rögnvaldur Már Helgason
astasigrun@dv.is / rognvaldur@dv.is
„Hann
lýsir yfir
sakleysi sínu
Öll mjög ung Stúlkan er aðeins sextán
ára og piltarnir eru allir á svipuðu reiki. Einn
þeirra er lögráða. MYnd tEngiSt EFni FRéttaR EKKi bEint
Í varðhaldi Ungu
mennirnir eru
allir vistaðir á Litla-
Hrauni samkvæmt
upplýsingum DV.
MYnd guðMunduR VigFúSSon