Dagblaðið Vísir - DV - 04.10.2013, Blaðsíða 22

Guð blessi Ísland: 5 árum sÍðar
Nærri fimm ár eru liðin síðan Geir H. Haarde bað,
brostinni röddu, Guð að blessa Ísland. Kristjana
Guðbrandsdóttir rifjar upp hrunið og ræðir við Ís-
lendinga um hrunið. Leika og lærða, þá sem mót-
mæltu og þá sem urðu fyrir aðkasti. Þá sem töpuðu
og þá sem sigruðu.
A
tli og eiginkona hans, Rósa
Lind Björnsdóttir, lifðu lífi
hins dæmigerða Íslendings.
Þau höfðu nýverið stækkað
við sig þegar hrunið kippti
fótunum undan fjölskyldunni. Atli
missti vinnuna og sætti sig illa við
atvinnuleysið. Atli og Rósa töpuðu í
hruninu en vinna upp tapið hægt og
bítandi með þrotlausri vinnu.
Þau fluttust til Noregs árið 2010.
Áður höfðu þau sent um 200 atvinnu-
umsóknir þangað þar til þau fengu
jákvætt svar. Þar starfa þau bæði í
olíuiðnaði hjá bandaríska fyrirtæk-
inu ConocoPhillips og sjá ekki eftir
ákvörðun sinni.
Engin óráðsía
„Staðan var ágæt hjá okkur síðustu
árin fyrir þessa atburði og sennilega
bara nokkuð dæmigerð að mörgu
leyti fyrir rúmlega þrítuga Íslendinga,
en fasteignakaup í nóvember 2007
settu það strik í reikninginn sem
lengi mun uppi verða. Þetta var engin
óráðsía eins og sjálfskipaðir hag-
fræðispekúlantar og kverúlantar voru
óþreyttir við að brigsla þjóðinni um af
ekki meira tilefni en að einhver keypti
sér bílgarm.
Við konan mín áttum hvort sína
íbúðina á þessum tíma og nam hrein
eign í þeim samtals tæpum 37 millj-
ónum þegar við ákváðum að kaupa
hús í Mosfellsbæ fyrir 55 milljónir,
tveir einstaklingar í fullu starfi og
engar sérstakar blikur á lofti. Tveir
fasteignasalar og einn banki töldu
þetta ekkert glapræði en nánast
kortéri eftir að þessi kaup fara fram
skellur fasteignamarkaðurinn í lás.
Við brugðum þá á það ráð að taka
17 milljóna myntkörfulán hjá Frjálsa
fjárfestingarbankanum til að standa
straum af afhendingargreiðslu nýju
fasteignarinnar og þar með má segja
að við höfum opnað hlið til helvítis og
það úr einhverjum banka í Lágmúla.
Þetta lán hækkaði upp í 50 milljónir á
örfáum mánuðum þegar krónan féll
og þótt dómar Hæstaréttar og ýmsar
leiðréttingar hafi komið til sögunnar á
árunum frá hruni og allt fram til 2013
verður að líta á fyrstu ráðstafanir sem
fólk gerir til að bjarga sér á þeim tíma-
punkti sem það sér sína sæng upp-
reidda. Í okkar tilfelli hefði það kost-
að ómælt vesen að bakka út úr þeirri
björgunaráætlun sem við gerðum.“
Ásakanir um hryðjuverk
„Ég starfaði á þessum tíma sem blaða-
maður í fullri stöðu hjá 365 miðlum og
gegndi samhliða því hálfri stöðu próf-
arkalesara á Fréttablaðinu auk þess
að hafa nýhafið MA-nám í blaða- og
fréttamennsku við HÍ. Þetta er á hrun-
mánuðunum haustið 2008 þegar allt
var á suðupunkti og mér verður lengi
minnisstætt þegar ég skrepp í fyrir-
lestur vestur í háskóla 29. septem-
ber og kem svo til baka upp á 365. Þá
kallar minn gamli skólabróðir Björn
Gíslason, fréttastjóri á Vísi, þvert yfir
salinn: „Það er völlur á þér, Atli, þú
skreppur í skólann og Glitnir er þjóð-
nýttur á meðan!“ Næstu vikur fylgdist
hnípin þjóð í vanda svo með því þegar
óveðursskýin hrönnuðust hratt upp
og þunglyndislegir breskir stjórn-
málamenn á borð við Gordon Brown
urðu skyndilega að einhvers konar
táknmyndum um botnlaust skulda-
fen, óheiðarleika og jafnvel ásakanir
um hryðjuverk. Skuldir óreiðumanna
varð að frasa sem rataði beint upp á
stjörnuhimininn úr munni seðla-
bankastjóra en árið áður hafði smjör-
klípuhugtak hans farið síst minni sig-
urför um landið.“
Í mörgum störfum
Í aðdraganda og algleymingi hruns-
ins bjuggum við í tveimur íbúðum í
Þingholtunum og svo einbýlishúsi
í Leirutanga í Mosfellsbæ frá mars
2008 þar til við fluttum til Stavanger
í Noregi 11. mars 2010. Vissulega var
það töluverð ákvörðun en við höfum
ekki séð eftir því síðan.
Við lifðum á þessum tíma frekar
venjulegu lífi Íslendinga sem eru rétt
rúmlega búnir að slíta barnsskónum
og gerum það sennilega enn.
Þó er aldrei dauður tími hjá okk-
ur, við iðkum íþróttir, erum hæfilega
félagsleg án þess að vera beinlín-
is til vandræða og mér fannst sjálf-
sagt að dreifa háskólanámi yfir tæp
20 ár og var meira og minna skráður
í nám við Háskóla Íslands árin 1993
til 2010. Ég vann þá að jafnaði fullt
starf samhliða námi, var öryggisvörð-
ur hjá Securitas, þýðandi, þjónustu-
fulltrúi og tollvörður hjá tollstjóran-
um í Reykjavík og sneri svo aftur í
blaðamennsku og prófarkalestur árið
2008 eftir að hafa sinnt þeim störfum
á Morgunblaðinu í byrjun aldarinnar.
Ég var býsna heppinn með flest þessi
störf sem gerðu mér kleift að taka
þann tíma sem mér sýndist í námi án
þess að vera háður náð Lánasjóðs ís-
lenskra námsmanna og fá með því
regluleg taugaáföll yfir nýjustu sveifl-
um í framfærslutöflum sem að jafnaði
Fluttu til Noregs og
fengu starf í olíuiðnaði
22 Fréttir 4.–6. október 2013 Helgarblað
Íslendingar á öllum hæðum hússins Atli og Rósa Lind búa í Sandnes, nágrannabæ Stavanger. Þegar þau fluttu inn í húsið í fyrravor
voru þau einu Íslendingarnir þar en nú búa Íslendingar á öllum þremur hæðunum. MYND SiGurbjörN bjarNaSoN
„Fólk sveittist blóð-
inu við að standa
undir greiðslukjörum sem
eru lögleysa í flestum ríkj-
um Evrópu.
Kristjana Guðbrandsdóttir
kristjana@dv.is
Úttekt
K
ristín Loftsdóttir mann-
fræðingur og eiginmaður
hennar Már Wolfgang Mixa
voru í ágætri stöðu fyrir hrun
en andinn í samfélaginu
fannst þeim báðum uggvænlegur.
Kristínu fannst of lítill hljómgrunnur
fyrir gagnrýna umræðu og eiginmað-
ur hennar sem starfaði í banka hélt að
sér höndum við fjárfestingar. Svo fór
að bankinn sem Már Wolfgang vann
í fór á hausinn og tekjur heimilisins
drógust saman.
andvaraleysi
„Ég náði endum saman bæði fyrir
og eftir hrun. En fyrir hrun fannst
mér mjög margt uggvænlegt í sam-
félaginu. Mér fannst of lítill hljóm-
grunnur fyrir gagnrýna umræðu á
sama tíma var ég hluti af samfélaginu
og þeim anda sem þar ríkti.
Árið 2007 fór ég í fréttaviðtal þar
sem ég ræddi um íslensku útrásarvík-
ingana og hvernig þeir gera út á svip-
aða ímynd af landi og þjóð og þekkist
í íslenskum sögubókum frá upphafi
20. aldarinnar til að skapa sér sér-
stöðu á alþjóðavettvangi. Ég vildi
ræða um að ólíkt því sem búist var við
hafi hnattvæðingin ýtt undir að fólk
nýtti sér þjóðernisleg einkenni og vís-
aði í gamaldags þjóðernishyggju.
Viðtalið varð síðan eins og eins
konar skemmtifrétt en ekki kynning á
alvöru rannsókn,“ segir Kristín.
ofgnótt
Hún var einnig hugsi yfir neyslu-
hyggjunni sem var ríkjandi á þessum
tíma. „Mér eru minnisstæð jólin fyr-
ir hrun, þegar við vorum að fara heim
úr veislu. Við vorum með fullan bíl af
leikföngum fyrir börnin. Fullt af dóti
sem þeim var ekki einu sinni byrj-
að að langa í. Ég man að við veltum
því fyrir okkur hvort þetta væri ekki
ofgnótt og hvort það væri ekki verið
að taka eitthvað frá börnum með því
að gefa þeim of mikið af dóti.“
Hrunið hafði margvísleg áhrif á
fjölskylduna. „Tekjur míns heimili
eins og annarra dróst saman. Ég held
að jafnvel þótt að ég hafi verið mjög
gagnrýnin á mitt samfélag þá hafi
mig ekki grunað hvað var í vændum.
Maðurinn minn vann í einum af þeim
bönkum sem fóru á hausinn og hann
hafði haft áhyggjur um tíma. Þrátt
fyrir þetta allt saman þá kom mér á
óvart hvað áfallið var þungt og mikið.“
of gott til að vera satt
Staða þeirra hjóna er nokkuð góð að
hennar sögn. Helst vegna þess að þau
hjón höfðu haft áhyggjur af neyslunni
fyrir hrun og haldið að sér höndum.
Hún segist halda að það megi læra
margt af hruninu. „Ég held að við get-
um lært alveg ótrúlega margt. Stund-
um þegar eitthvað virðist of gott til að
vera satt. Þá er það líklega of gott til að
vera satt.“
Hollt að rýna í fortíðina
Kristín mun ásamt Guðna Th. Jó-
hannessyni og fleiri tala á Málþingi
Sagnfræðingafélags Íslands, Sögu-
félags og ReykjavíkurAkademíunn-
ar í sal Íslenskrar erfðagreiningar á
laugardaginn 5. október. Málþingið
ber sama heiti og yfirskrift úttektar
DV; Guð blessi Ísland: 5 árum síðar.
Þar mun hún halda erindið Að kom-
ast í fremstu röð: Íslensk þjóðarímynd
og vöruhús minninga.
„Ég er ekki endilega að reyna að
setja fram hinn stóra sannleik. Ég er
hins vegar að reyna að undirstrika að
það sé mikilvægt að skoða hvernig við
hugsum um fortíðina og hvernig til-
vísum í fortíðina var mjög mikilvæg á
þessu tímabili.
Við sjáum að alþjóðlega, á sama
tímabili, verða svipaðar hugmynd-
ir um menningu sem ákveðið vöru-
merki mjög mikilvægar.
Á Íslandi þá sjáum við að það er
farið að hugsa um íslenska menningu
sem vörumerki. Án þess að það sé sett
fram á jafn skilmerkilegan hátt og fólk
myndi kannski gera í dag.
Almenningur var virkjaður svo
sterkt í kringum þessa útrásarhug-
mynd. Einmitt út frá því að hún
byggði á sérkennum Íslendinga. Þetta
var hluti af nýfrjálshyggjunni sem var
ráðandi á þessum tíma. Ég ræði líka
um andann sem ríkti í samfélaginu
og gagnrýnileysið. Það er hollt að gera
samanburðinn á samfélaginu eins og
það var og eins og það er í dag.“ n
kristjana@dv.is
Andinn var uggvænlegur
blöskraði ofgnóttin „Mér
eru minnisstæð jólin fyrir hrun,
þegar við vorum að fara heim
úr veislu. MYND SiGtrYGGur ari„Þá kom mér á
óvart hvað áfallið
var þungt og mikið.