Dagblaðið Vísir - DV - 25.10.2013, Blaðsíða 28

28 Umræða 25.–27. október 2013 Helgarblað
M
ig langar að minnast með
fáeinum fátæklegum
orðum Magnúsar
Thoroddsen, vinar míns,
fv. forseta Hæstaréttar,
eins merkasta og virðingarverðasta
lögfræðings Íslands um sína daga
frá mínum bæjardyrum séð. Hann
er nú fallinn frá, 79 ára að aldri. Út-
för hans fór fram í gær.
Lög, réttur og lýðræði
Ég kynntist Magnúsi Thoroddsen
og fjölskyldu hans barn að aldri og
fylgdist æ síðan með Magnúsi og
störfum hans, fyrst sem lögmanns
og síðan sem hæstaréttardómara.
Dómar hans þóttu óvenjulega
vel skrifaðir, skýrir og hnitmið-
aðir. Magnús markaði sér þá sér-
stöðu, að hann starfaði sem lög-
fræðingur hjá Mannréttindanefnd
Evrópu í nokkur ár, áður en hann
tók til starfa sem dómari í Hæsta-
rétti Íslands 1982. Ég þykist vita, að
reynslan af starfi hans að mann-
réttindamálum úti í Evrópu hafi
víkkað sjóndeildarhring hans. Ég
kynntist því af mörgum fróðlegum
samtölum við Magnús um lög-
fræði, að heimur laganna snerist í
huga hans ekki um tæknileg atriði
einvörðungu, heldur einnig um
réttlæti, á evrópska vísu, um lög og
rétt – og lýðræði.
Eftir að hann hætti störfum í
Hæstarétti 1989, markaði Magnús
Thoroddsen sér að auki þá mikil-
vægu og sjaldgæfu sérstöðu meðal
fv. hæstaréttardómara og annarra
fyrrum hátt settra embættismanna,
að hann lét meðfram lögmanns-
störfum sínum brýn þjóðmál á sínu
sviði til sín taka líkt og t.d. Ólafur
Ólafsson fv. landlæknir hefur gert.
Merkasta framlag Magnúsar
að þessu leyti varðaði
fiskveiðistjórnar löggjöfina og fisk-
veiðistjórnarkerfið, sem hann taldi
hvorki standast stjórnarskrá Ís-
lands né skuldbindingar Íslands
skv. alþjóðlegum mannréttinda-
sáttmálum. Magnús birti margar
prýðilegar ritgerðir m.a. í Morgun-
blaðinu, þar sem hann gerði grein
fyrir lögfræðihlið kvótamálsins og
skýrði mannréttindabrotin, sem
óbreytt ástand felur í sér.
Svona eiga sýslumenn að vera
Magnús gerði meira. Hann
lagði ásamt öðrum grunninn að
örlagaríkri málsókn tveggja sjó-
manna, Erlings Sveins Haralds-
sonar og Arnar Snævars Sveins-
sonar, gegn íslenzka ríkinu. Þeirri
málsókn lyktaði með frækilegum
sigri sjómannanna fyrir mann-
réttindanefnd Sameinuðu þjóð-
anna 2007. Íslenzka ríkið á eftir
að bregðast til fulls við bindandi
áliti mannréttindanefndarinn-
ar, því ríkið hefur hvorki numið
mannréttindabrotaþáttinn burt
úr löggjöfinni né greitt sjó-
mönnunum bætur svo sem mann-
réttindanefndin mælti fyrir um.
Magnús Thoroddsen stóð með
fólkinu í landinu gegn forréttind-
um handa fámennum hópi manna.
Svona eiga sýslumenn að vera.
Mannréttindanefndin lét málið
gegn íslenzka ríkinu niður falla
2012 með fyrirvara og skírskotun
m.a. til þess, að ríkið hefði lofað
nýrri stjórnarskrá með ákvæði um
auðlindir í þjóðareigu. Alþingi
sýnir þó ennþá engin merki um að
ætla sér að standa við loforð ríkis-
ins. Mannréttindanefnd SÞ gæti því
þurft að taka málið upp aftur.
Mikill lögfræðingur
af lífi og sál
Sérstaða Magnúsar Thoroddsen
lýsti sér einnig vel í því, að hann
bauð sig fram til setu á stjórnlaga-
þingi 2010, einn fv. hæstaréttardóm-
ara. Litlu munaði, að Magnús næði
kjöri. Magnús reyndist ráðhollur,
þegar frumvarp stjórnlagaráðs að
nýrri stjórnarskrá var í smíðum, ekki
bara um efni og orðalag ákvæðisins
um auðlindir í þjóðareigu, held-
ur einnig um önnur ákvæði frum-
varpsins og verkið í heild.
Minningin um Magnús
Thoroddsen lifir, mikinn lög-
fræðing af lífi og sál.
Ég sendi Sólveigu Kristinsdóttur
konu hans og börnum þeirra, Sig-
urði, Gerði og Þóru Björgu og fjöl-
skyldum þeirra, hjartans kveðj-
ur mínar, óskir og þakkir og okkar
Önnu beggja. n
A
ndlát Magnúsar Thorodd-
sen, hæstaréttardóm-
ara og síðar starfandi
lögmanns, er ekki að-
eins þungbært hans
nánustu. Það veitir almennum
Íslendingum, hvar sem þeir búa,
tilefni til íhugunar um mann sem
var lögfræðingur í hinni sönnu og
góðu merkingu þess starfsheitis.
Fráfall hans er þeim skaði. Lög-
fræðingar af hans tagi fást við að
beina deilum manna í þekktan far-
veg og leysa úr þeim í samræmi við
fyrirfram kunnar reglur, hver sem
í hlut á. Þeir gegna starfi friðar og
farsældar. Það er fjarri þeim, þótt
vel kunni að gefa í aðra hönd og
vera til titla og starfsöryggis fallið,
að dikta upp, í nafni lögfræði, rétt-
lætingar fyrir uppátækjum valda-
manna í samlífi við hagsmunasam-
tök, eða að búa til nýja lögfræði úr
mistökum þeirra.
Ferill Magnúsar var að því
leyti óvenjulegur, eins og margir
muna, að hann lét af störfum
sem hæstaréttardómari eftir að
stjórnmálaforkólfur nokkur sló
sig til riddara með ásökunum í
hans garð. Vegir örlaganna eru
torráðnir, og vil ég leyfa mér að
líta svo á, að það atvik hafi verið
Magnúsi mikil gæfa. Það varð ekki
hlutskipti hans að gegna embætti
hæstaréttardómara á tímum auð-
lindasjálftöku og einkavinavæð-
ingar. Hann var ekki í stöðu þeirra
hæstaréttardómara sem töldu sig
verða að bylta grundvallarreglum
samfélagsins til að halda frið við
stjórnmálamenn. Sá lögfræðingur
er sæll, sem ekki þarf að vinna slík
verk. Hann bauð sig fram til setu á
stjórnlagaþingi, væntanlega vegna
þess að sem lögfræðingur áttaði
hann sig á hvernig komið er fyrir
íslenskri stjórnskipun. Hann vildi
veita kost á þekkingu sinni og
reynslu til uppbyggingarstarfs sem
er íslenskum almenningi nauðsyn,
en aðrir vilja síst að unnið verði.
Það er sjálfsagt til marks um sýn
hins almenna Íslendings á lög-
fræðinga sem starfsstétt, og skiln-
ing hans á mikilvægi þekktrar og
virtrar stjórnskipunar, að Magnús
skyldi ekki hafa náð þar kjöri. En
það eru ekki lögfræðingar af Magn-
úsar tagi, sem lagt hafa grundvöll
að þeim viðhorfum.
Að mínu áliti var Magnús gæfu-
maður. Við getum sótt til hans
fyrir mynd um hófsemi og kurteisi,
jafnvel andspænis hróplegri lög-
leysu þeirra sem þó ber helst að
fara að lögum. Við getum einnig
sótt til hans fyrirmynd um heiðar-
leika, ekki aðeins gagnvart öðrum,
sem flest fólk þó sýnir, heldur líka,
sem enn meiri kröfur kann að gera,
heiðarleika gagnvart sjálfum sér. n
Lögfræðingur af lífi og sál
Sannur lögfræðingur fallinn frá
„Minningin
um Magnús
Thoroddsen lifir,
mikinn lögfræðing
af lífi og sál.
„Við getum
sótt til hans
fyrirmynd um hóf-
semi og kurteisi.
Minning
Þorvaldur
Gylfason
Minning
Lúðvík Emil
Kaaber
Höfundur er lögfræðingur
H
eilbrigðismál og ástand
heilbrigðiskerfis okkar
hefur verið mikið í um-
ræðunni að undanförnu
og þá sérstaklega ástand
Landspítalans. Einnig hefur verið
bent á að heilbrigðiskerfið hér á
landi sé þrátt fyrir peningaskort síst
ódýrara í rekstri en hjá þeim lönd-
um sem við viljum miða okkur við.
Og það þrátt fyrir að laun heilbrigð-
isstarfsmanna séu mun lægri hér en
í viðmiðunarlöndunum.
Orsakir þessa mikla kostnað-
ar eru að sumu leyti augljósar: Ís-
lendingar nota í meira mæli dýrari
heilbrigðisþjónustu en þar sem ég
þekki á hinum Norðurlöndunum,
annaðhvort vegna skorts á ódýr-
ustu þjónustunni, þ.e. hjá frum-
heilsugæslunni, eða vegna auðvelds
aðgengis að sérgreinafræðingum á
landinu, og spítölunum líka.
Það er t.d. furðulegt að engin
læknavakt sé opin að nóttu til á
öllu Stór-Reykjavíkursvæðinu, og
því aðeins bráðamóttaka Landspít-
alans aðgengileg, en hún er auð-
vitað margfalt dýrari í rekstri en
heilsugæslan. En það er ekki bara
um nætur sem fólk leitar til bráða-
móttökunnar, það leita átta sinnum
fleiri Íslendingar á bráðamóttöku
LHS en á svipaðar móttökur í Noregi.
Sérgreinafræðingar eru mjög
margir og það þarf enga tilvísun til
að komast til þeirra. Mjög oft er það
svo að sjúklingar ganga til þeirra í
reglulegt eftirlit, eitthvað sem heim-
ilislæknir gæti vel séð um (heimilis-
læknar eru jú allflestir sérfræðingar).
Þetta sýnist mér einnig oft eiga við
göngudeildir spítalans.
Orsök þessa má að miklu leyti
rekja til ástands frumheilsugæslunn-
ar sem er, eða ætti að vera, máttar-
stólpi heilbrigðiskerfisins en ekki
LHS eins og sumar kalla spítalann
(nær að kalla hann kórónuna, en
hún er nánast í rústum.)
Með almennilegri og skilvirkri
frumheilsugæslu myndu sparast
miklir peningar; bæði fyrir Landspít-
ala, sjúklinga og skattborgara. Það
bæri því að byrja á heilsugæslunni,
sem myndi létta álaginu af LHS og
rétta fjárhag spítalans. En þar sem
ástandið hjá LSH er orðið enn verra
þarf að byrja þar.
Norðmenn voru í svipuðum
vanda og við þegar þeir settu lög um
að allir íbúar landsins hefðu rétt á
ákveðnum heimilislækni „fastlege“
2001. Stjórnvöld sömdu við lækna-
samtök og sáu til þess að kerfið yrði
ekki dýrara en það var fyrir. Sveitar-
félögin bera svo ábyrgð á að ráða
lækna og bera almennt ábyrgð á að
starfsemin sé í lagi.
Eftir 45 ára starf sem heimilis-
læknir í ólíkum kerfum á Íslandi,
Danmörku, Svíþjóð og Noregi hef
ég komist að þeirri niðurstöðu að
af öllu þessu stendur fastlegeordn-
ingen norska upp úr. Hver lækn-
ir rekur sinn „praksis“, sem ég vil
kalla einyrkja einkarekstur en ekki
einkavæðingu eins og sumir vilja
kalla svona rekstur. Og samkvæmt
minni reynslu er það langsamlega
skilvirkasta kerfið.
Smæð íslensku þjóðarinnar og
strjálbýli á náttúrulega sinn þátt í
auknum kostnaði við heilbrigðis-
kerfið. Þess vegna er kannski athug-
andi hvort ekki sé hagkvæmt að
senda til útlanda sjaldgæfustu og erf-
iðustu sjúkdómstilfellin. Ég held að
það sé rétt að huga að þessu og held
raunar að það verði gert í meira mæli
eftir því sem sérmenntun eykst. n
Sparað hjá LSH
Aðsent
Þorvarður Brynjólfsson
fv. heimilislæknir