Úr þjóðarbúskapnum - 01.02.1960, Blaðsíða 23

KJARABARÁTTA - HAGVÖXTUR - VERÐBÓLGA
ið upp kollinum og blandast öðrum, andstæð-
um skoðunum, ekki síst í álitsgerðum opin-
berra ráða, er oftast reyna að þræða meðal-
veginn og gera sem flestum til hæfis. En flest
í hinum þrem álitsgerðum Cohen ráðsins er
í mótsögn við ofangreindar glefsur úr áliti
þess.
Vel kann að vera, að málstaður kauphækk-
ana væri enn lakari við sumar aðstæður, ef
þetta merkilega afbrigði í skoðun væri rétt.
Þær gætu þá í senn valdið verðlagshækkun og
atvinnusamdrætti. En það er ekki ærleg fræði-
mennska að ætla málstaðinn verri en hann er.
Með því er og eyðilagt það samræmi í við-
horfi, er eitt getur verið til leiðsagnar í fram-
kvæmd við ólík skilyrði, svo sem sést af til-
vitnunni í Laffer hér að framan.
Veilan í þessu viðhorfi felst í því að álíta
heildareftirspurn ákveðna sem peningalega
upphæð, meira eða minna óháða kaupgjalds-
og verðlagsbreytingum. Hið rétta er, að hún
er að mestu ákveðin sem raunveruleg eftir-
spurn, innan mjög víðra takmarka að mestu
óháð breytingu kaupgjalds og verðlags- Þetta
er alveg auðsætt að því er snertir hinn mikla
hluta neyslu og notamunakaupa launþega í
heildareftirspurninni. Sá hluti hækkar í pen-
ingum reiknað, en helst óbreyttur sem raun-
veruleg eftirspurn, eða jafnvel eykst lítilshátt-
ar á þann mælikvarða á kostnað sparnaðar,
sökum þeirrar tálsýnar, að kjarabætur hafi
náðst. Um aðra hluta heildareftirspurnar fer
einkum eftir því, hvemig framkvæmdafyrir-
ætlanir fyrirtækja og útgjaldaáætlanir hins op-
inbera eru ákveðnar. Þar sem almennar hækk-
anir raska ekki horfum um arðbæri framleiðsl-
unnar, haldast flestar framkvæmdafyrirætlan-
ir óbreyttar í raunverulegum skilningi. Hið
sama gildir um flestar opinberar framkvæmdir,
sem brýnar geta talizt, og enn frekar um alla
opinbera þjónustu. Þó geta fjárráð sumra fyr-
irtækja til framkvæmda, svo og sumar opin-
berar útgjaldaáætlanir verið strangt ákveðn-
ar að upphæð til, þannig að kauphækkanir
stýfi að því marki magn þess, sem gert er.
Þessa gætir þó að jafnaði sáralítið, en þetta
er það lengsta, sem hægt er að koma til móts
við umrædda skoðun.
Ofanritað gildir um sjálfkrafa viðbrögð við
hækkun kaupgjalds á grundvelli þegar tekinna
ákvarðana. Segja má, að meira máli skipti,
hverjar nýjar stefnuákvarðanir séu teknar af
stjórnarvöldum vegna hins breytta viðhorfs.
Um þetta hefur það mest gildi, að þegar orð-
in hækkun kaupgjalds er að jafnaði talin end-
anleg og óafturkallanleg, nema í formi verð-
lagsuppbóta sé og fært þyki að hefja lækkun
verðlags. Þess vegna setja stjórnarvöld sig ekki
upp á móti aðlögun að nýjum kauplagsgrund-
velli. Sé efnt til samdráttar, er það af ótta við
þá hækkunarbylgju, sem í vændum kann að
vera, ekki vegna þeirrar, sem afstaðin er.
Niðurstaðan hlýtur því að þessu leyti að vera
sú, að kaupgjaldið sé óhjákvæmilegur grund-
völlur fyrir myndun verðlags og peningalegr-
ar heildareftirspumar, þannig að hækkun þess
komi að heita má að fullu fram í hækkun verð-
lags við hverjar gefnar aðstæður í lokuðu hag-
kerfi.
Lögmál kaupgjaldsákvörðunar
Staðreyndir þær, sem raktar hafa verið,
njóta nú mjög almennrar viðurkenningar. En
þótt svo sé, er enn óskorið úr um annað meg-
inskilyrði þess, að hægt sé að líta á kauplag-
ið sem sjálfrátt ákveðinn grundvöll verðlags-
myndunar, vænlegan til að skapa festu í pen-
ingakerfinu. Til þessa er ekki nóg, að allt verð-
lag myndist á grundvelli kaupgjalds. Kaup-
gjaldið sjálft verður að vera tiltölulega ónæmt
fyrir þeim öflum, er bifa verðlagi. Það verð-
21