Úr þjóðarbúskapnum - 01.02.1960, Blaðsíða 38

ÚR ÞJÓÐARBÚSKAPNUM
hækkun kaupgjalds getur stafað af litlu verð-
bólguþoli fremur en góðri skipan kaupgjalds-
mála. Er þá því valdi, sem fyrir hendi er,
beitt af meiri einbeitni. Dæmi um þetta má
taka af samanburði Danmerkur við Svíþjóð
og Nýja Sjálands við Ástralíu. Fyrrgreindu
löndin í hvorum samanburði eru mjög háð við-
skiptum við eitt land, Bretland. Kaupgjalds-
þróun þeirra beggja er áberandi lík kaup-
gjaldsþróun Bretlands. Skipan kaupgjaldsmála
í Danmörku er mjög lík því sem hún er í
Svíþjóð og í Nvja Sjálandi lík því sem hún
er í Ástralíu. En sökum minna verðbólguþols
hefur verið beitt sterkari andstöðu í smærri
ríkjunum- Kunnar eru gerðardómsíhlutanir
dönsku stjórnarinnar, við það miðaðar að fvrir-
byggja, að greiðsluþoli útflutningsins sé of-
boðið.
Til þess að hamla verðbólgu og hinum ill-
kynjuðu fylgifiskum hennar eru færðar ýmsar
fórnir. Helztar þeirra eru atvinnuleysi eðft
atvinnudeyfð og framfaradeyfð. Eitt alvarleg-
asta deiluefni stjórnmálanna er að jafnaði það,
hve miklar fórnir er réttlætanlegt að færa í
þessu skyni. Mismunur verðbólguþróunar í
ýmsum löndum fer að nokkru eftir þeirri nið-
urstöðu. Sumt er í fyrstu virðast fórnir, eru
það að vísu ekki, þegar til lengdar lætur, ef
aðeins er um þann kost eða verðbólgu að ræða,
þar eð verðbólgan getur eytt þeim kostum, er
þenslunni virðist samfara. En samanburður
milli hagstjómaraðferða er ekki alhliða, nema
tekið sé tillit til þeirra fórna, er færa þarf til
að halda jafnvægi. Bezta hagstjórnin verður að
teljast sú, er sameinar bezt kosti örrar fram-
þróunar og stöðugs jafnvægis.
Auðséð er á þeim almennu atriðum, er rak-
in hafa verið, að íslenzk þjóð þarfnast hinnar
beztu og öruggustu skipunar kaupgjaldsmála.
Þau sjálfvirku öfl, er miklu ráða, em okkur
andstæð. Við búum ekki við öryggi stærðar
og fjölda. Smæð og kunnugleiki valda því,
að kauphækkunarbylgjur flæða ört yfir. Kaup-
gjaldsákvarðanir lúta engri heildarstjórn, en þó
er víðtæk samtakamyndun til einstakra átaka
algeng. Flokkspólitísk öfl em áhrifarík og
æsa oft til átaka. Hagkerfið er næmt fyrir er-
lendum verðsveiflum og breyttum viðskipta-
kjörum. Stjórnarhættir eru óstöðugir, og veita
lítið aðhald, en er gjamt til allra tilslakana.
Þjóðin er svo fámenn og innbyrðis kunnug, að
harðneskjulegar ráðstafanir mega teljast úti-
lokaðar, enda eru þær þjóðinni mjög á móti
skapi. Jafnframt öllu þessu er verðbólguþolið
mjög lítið. Kemur þar bæði til, hve háðir við
erum utanríkisviðskiptum og hve miklu máli
sparifjármyndun og lánsfjármögnun skiptir við
okkar staðhætti.
Reynslan af aðgerðum gegn verðbólgu
Til þess að draga lærdóma af reynslu ann-
arra þjóða verður að skyggnast lengra en til
almennra samanburðaratriða og leitast við að
flokka tilraunir þeirra til lausnar, eftir því sem
saman á í meginatriðum. Hér verður rætt um
aðgerðir til að hindra myndun verðbólgu, en
ekki um leiðir til leiðréttingar ákveðnu, fram-
komnu misvægi með gengislækkun, verðhjöðn-
un o. s- frv. Að þessu verður nokkru nánar
vikið í síðasta meginkafla ritgerðarinnar.
Þær aðgerðir, sem beitt hefur verið, eru hér
flokkaðar í þrennt: 1. Stjórn tekjumyndunar-
innar með fjármála og peningamálaaðgerðum,
2. Heildarsamningar stéttanna um kaupgjald,
tekjuskiptingu og skyld atriði, 3. Bein afskipti
hins opinbera af ákvörðun kaupgjalds. Þessar
leiðir mynda ekki hreinar línur, heldur bandast
ýmislega. Ekkert ríki hefur ráð á að sleppa
hendi af stjóm tekjumyndunar. En þar grein-
ir á milli, hvort þar er látið staðar numið eða
gengið lengra með stuðlun að heildarsamn-
ingum eða beinum afskiptum. Heildarsamn-
36