Úr þjóðarbúskapnum - 01.02.1960, Blaðsíða 22

ÚR ÞJÓÐARBÚSKAPNUM
háttar þáttur í myndun þessara hjöðnunar-
áhrifa, hefur efnahagsleg þýðing þeirra verið
mikil.“ Þessi tilvitnun má teljast gott dæmi
um þá brenglun ályktana, er leiðir af röngum
hugsunaraðferðum. Laffer virðist ekki hafa
miklar áhyggjur af því, þótt þensluáhrifin
taki á sig mynd verðbólgu. Hann hefur eink-
um áhyggjur af magnþenslunni, þótt aðal-
hætta hennar sé yfirleitt talin felast einmitt
í verðþenslunni. Hve flæktur Laffer er í mót-
sögnum sínum, sést vel af eftirfarandi, þar
sem rétt og rangt blandast kynlega saman.
„Enginn vafi er á, að stjómin hafði rétt fyrir
sér í að beina athyglinni einkum að eftir-
spurnarverðbólgu (1951). Kostnaðarverðbólgan
stuðlaði að því að hamla eftirspurnarverð-
bólgu. Ef kostnaðarverðbólgan hefði aftur á
móti verið stöðvuð, en ekki eftirspurnarverð-
bólgan, hefði niðurstaðan orðið sú að örva þá
sfðarnefndu- Stöðvun eftirspurnarverðbólgu
stuðlaði hins vegar að því að stöðva einnig
kostnaðarverðbólgu."
Um gildi þessara ályktana segir B. C. Ro-
berts, fyrirlesari við Lundúnaháskóla í bók
sinni National Wages Policy in War and Peace
(London 1958, bls. 112): „Þær röksemdir til
stuðnings gerðardómsákvæðum, er byggjast á
þeirri hugmynd, að kaupgjald verði að hækka
til þess að halda eftirspurnarverðbólgu í skefj-
um, svo sem vitnað er til, eru of langsóttar til
að auðvelt sé að viðurkenna þær. Það er því
ef til vill engin furða, þótt skoðanir Samveld-
isgerðardómsins hnigju í aðra átt, er hann tók
þá ákvörðun að afnema ársfjórðungslegar
verðlagsuppbætur."
Vægari dæmi má taka um afbrigði þessarar
skoðunar, og nær þeim sannleikskjama, er
viðurkenna má, að felist í henni. Þannig segir
F. W. Paish, prófessor við Lundúnaháskóla, í
grein í Economica, maí 1958: „í vissum skiln-
ingi er vitanlega hægt að segja, að stéttafé-
lögin gætu með því að krefjast hærra kaup-
gjalds myndað þá aukaeftirspum, er mundi
gera atvinnurekendum kleift að greiða það og
viðhalda jafnframt ágóða sínum eða auka
hann. Jafnvel þótt ríkisstjórnin gæti, með því
að takmarka eftirspurn, neytt atvinnurekendur
til þess annað hvort að neita kröfum um kaup-
hækkanir eða að fækka verkafólki sínu fyrir
þá sök að hafa veitt þær, þá kynni stjórnin
engu að síður að álíta verkföll og tímabundið
framleiðslutjón, er þeim kosti fylgdu, vera
óviðunandi stjórnmálalega séð.“ í þessum orð-
um felst, að ríkisstjórnin geti með einhverj-
um óskýrðum hætti ákveðið upphæð peninga-
legrar eftirspurnar, er kaupgjaldsákvarðanir
geti skipt í þætti verðs og magns. Þessi hug-
mynd stangast þó á við margt annað í grein-
inni og er þannig að verulegu leyti tekin
aftur.
Sama hugmynd skýtur upp kollinum í þriðju
skýrslu Cohen ráðsins í Bretlandi (júlí 1959,
107. málsgr.), en ráðið hefur þrjá vitringa inn-
anborðs. „Þetta (að framleiðsluvöxtur síðustu
ára hafi takmarkast af eftirspurn) kann að virð-
ast undarlegt, þar sem heildarupphæðin, sem
eytt var á innlendum markaði hélt áfram að
hækka, þótt ekki væri jafn hratt og áður. Frá
1948 til 1955 hafði hún hækkað að jafnaði um
7,1% á ári, en næstu þrjú árin hækkaði hún
fyrst um 6,4%, þá um 5,5% og loks um 3,1%.
En samtímis þessu hélt einingarkostnaður og
verðlag áfram að hækka, svo að þessar hækk-
anir peningaútgjalda keyptu miklu minni
aukningar á magni vara og þjónustu." Þessi
varhugaverða ályktunarröð er endurtekin í
115- málsgr., d lið: „Þessi hömlun á hækkun
peningaútgjalda var samfara áframhaldandi
hækkun launa og hagnaðar, er leiddi af sér
hærra verðlag, þannig að framleiðslumagn það,
er peningaútgjöldin fengju keypt, jókst enn
hægar.“
Hugmyndir sem þessar eru sennilega leifar
kvantitetskenningarinnar og þeirrar kenningar,
að kaupgjaldshækkunin geti ráðið tekjuskipt-
ingunni og valdið beinum framleiðslusam-
drætti í lokuðu hagkerfi, þ. e. án utanríkisvið-
skipta. Slíkar hugmyndir geta furðanlega skot-
20