Úr þjóðarbúskapnum - 01.02.1960, Blaðsíða 60

ÚR ÞJÓÐARBÚSKAPNUM
heild, eins og það birtist í veginni meðalvísi-
tölu allra kauptaxta, og ákvörðun launahlut-
falla eða launmismuna- Kauplagið er hin mik-
ilvæga stærð peningakerfisins, er ákveður sjálft
gildi peninganna, og er stefnt að því að halda
því stöðugu. Launahlutföllin eru allt annars
eðlis. Þau hafa raunverulega þýðingu fyrir
tilfærslur mannafla og jafnvægi vinnumark-
aðarins og þurfa því að vera hæfilega sveigj-
anleg, þótt fáum detti lengur í hug, að þau
eigi að vera gjörsamlega á valdi markaðsafla.
Jafnframt ráða þau tekjuskiptingunni milli
launþegastétta, og er það hin eina tegund
tekjuskiptingar, er kaupgjaldsbaráttan getur
raunverulega ráðið. Þannig hafa launahlut-
föllin þýðingu bæði sem markaðsfyrirbæri og
sem hagsmunamál.
Sé ekki gætt ofangreindra meginreglna,
lendir stéttabaráttan í glundroða, þar sem háð
er þrenns konar barátta, samflækt í eina. Bar-
áttan ér um gildi peninga, um skiptingu þjóð-
artekna milli fjármagns og vinnuafls og um
launahlutföllin milli launþegastéttanna. Það
hlýtur að vera meginatriði góðs hagstjómar-
kerfis að aðskilja þessi baráttuatriði svo sem
verða má, þannig að hvert þeirra sé ákveðið
eftir sínum eigin rökum.
Meginatriði kerfisins
En er hægt að semja svo fullkomið kerfi
launaákvörðunar að það aðskilji þá þrjá meg-
inþætti, sem getið var um í síðasta kafla?
Slíkt kerfi verður fyrst og fremst að miðast
við það að vera liður í starfhæfu verðmyndun-
arkerfi. En eigi það að vera félagslega og
stjórnmálalega framkvæmanlegt, verða öfl
hagsmunabaráttu og hugsjónastefnu að fá
hæfilegan aðgang til áhrifa á þau atriði, er
skipta máli fyrir þeirra stefnumið. Þannig yrði
þetta kerfi nokkurs konar þjóðfélagssamningur
um það, á hvaða vettvangi skuli gera út um
hvert baráttumál. Skal nú lýst stuttlega hug-
mynd að slíku kerfi.
Kerfið byggist á þeirri megin hugmynd, að
ríkið skuli ráða þætti peningagildisins í kaup-
gjaldi og launum, þ. e. ráða hæð vísitölu, er,
sýni hæð kauplagsins hverju sinni. Semja þarf
grundvöll slíkrar vísitölu, haga gildum hennar
eftir mannfjölda, er heyrir undir hvern kaup-
taxta, o. s. frv. Þennan grundvöll má svo end-
urskoða á hæfilegum fresti, t. d. þriggja ára,
og tengja við vísitölu hins gamla grundvallar.
Þegar grundvöllurinn er fenginn er tiltölulega
auðvelt að reikna allar launabreytingar inn í
vísitöluna, og mætti því reikna hana mánað-
arlega. Þó verður að krefjast þess, að samning-
ar gefi skýrt til kynna, hver kaupeiningin sé
að meðtöldum aukagjöldum (fríðindum) mið-
að við vinnustund með eðlilegum afköstum.
Akvæðistaxta og hlutaskipti þarf, eftir því sem
fært er, að sundurgreina í tímalaun og afkasta-
áætlun (norm). Þessi vísitala er að sjálfsögðu
sett sem 100 við upphaflegan útreikning.
Þegar grundvöllurinn er fenginn, hafi launa-
samningar aðeins gildi sem hlutföll hverra
launa við önnur laun. Þannig mynda launa-
samningarnir, litið á sem heild, samfelldan
launastiga, er hefur fullt hlutfallslegt gildi. En
krónugildi er launastiganum gefið af ríkinu
með gildistöku, er gengur jafnt yfir allan stig-
ann og raskar því ekki hlutföllum. Þessari gild-
istöku er breytt svo oft sem þurfa þykir til að
viðhalda þeim stöðugleika, sem ákveðið er að
halda. Til dæmis um það, hvernig kerfið
verkar, má taka það, að orðið hafi almenn
kauphækkunaralda, og vísitala kauplags hafi
hækkað frá 100 upp í 120. Sé krafizt algjörs
stöðugleika, er gefin út gildistalan: 100 deilt
með 120 = 0,833, sem allar krónutölur samn-
inga eru .margfaldaðar með. Sé hins vegar 3%
hækkunarheimild yfir árið, og hún sé ónotuð
58