Úr þjóðarbúskapnum - 01.02.1960, Blaðsíða 26

ÚR ÞJÓÐARBÚSKAPNUM
að stéttasamtök miði stefnu sína við mismun-
andi atriði. Sums staðar neyti þau bættrar
samningsaðstöðu þegar í stað, annars staðar
bíði þau tilefnis einhverrar verðhækkunar til
réttlætingar kröfum sínum.
Þar sem kauphækkanir verða þau ár, er
aukning eftirspumar virðist ekki gefa tilefni
til, leitar Clark skýringar á inngróinni tilhneig-
ingu til hækkunar. Varðandi Bretland og
Noreg a. m. k., telur hann sig finna lausnina
1 því, að þau lönd séu einhver hin skatt-
þyngstu. í fyrri skrifum sínum hefur hann leitt
rök að því, að hætta sé á stöðugri verðbólgu,
fari fjárráðstöfun ríkisins yfir ákveðið mark,
er hann setur um 25% þjóðartekna. Það hefur
verið dregið í efa af öðrum, að hægt sé þannig
að nefna ákveðna hundraðstölu sem hámark.
Hitt er þó áreiðanlegt, að því lengra sem hið
opinbera seilist til að ráðstafa fé manna, því
hættara er við verðbólgu bæði frá eftirspurn-
ar og kostnaðarhliðinni. Það sem ríkið leggur
borgurunum til í framkvæmdum og þjónustu,
er ekki metið sem kjarabætur til jafns við
sömu upphæð, er menn verja sjálfir. Jafnframt
fellur minna til sparnaðar, og er því stöðugt
meiri hætta á, að eftirspurn sé þanin.
í ársskýrslu Efnahagsnefndar Sameinuðu
þjóðanna fyrir Evrópu árið 1955 er komizt að
þeirri niðurstöðu, að ekki sé hægt að skýra
mismun kaupgjaldshækkunar í ýmsum lönd-
um eftir stríð með mismunandi eftirspurnar-
þrýstingi. Lönd með mjög mismikið atvinnu-
leysi hafi haft svipaða kaupgjaldshækkun.
Hins vegar var ekki neitað verulegum áhrif-
um eftirspumarbreytinga frá ári til árs innan
hvers lands, einkum að því er varðar hækkun
tímatekna umfram tímataxta. Þessar niður-
stöður geta bent til þess, að aðeins sé hægt
að slæva kaupskrúfuna um stutt skeið með
eftirspurnaraðgerðum. Það atvinnuástand, sem
sé talið orðið venjulegt og eðlilegt á hverjum
stað, þótt slæmt sé, sé hins vegar miklu síð-
ur til fyrirstöðu.
Eftir að hafa að mestu lagst á sveif með
eftirspumarskýringum á verðbólgu, veitir próf.
Paish í grein þeirri, sem þegar er vitnað til,
andstæðri skoðun eftirfarandi viðurkenningu-
„Ekki er of mikið sagt með því, að þótt stétta-
félögin geti ekki valdið verðbólgu í andstöðu
við einbeitta ríkisstjórn, geti þau þó ákveðið
innan mjög víðra takmarka, hve mikið atvinnu-
leysi þarf að vera verðfestunni samfara."
Cohen ráðið segir svo í fyrstu skýrslu sinni,
útgefinni í febrúar 1958, 89. mgr.: „Við ætl-
um ekki, að nauðsynlegt sé, eða jafnvel fært,
að gefa óyggjandi svör við spurningum sem
þessum: Hvað mundi hafa orðið um kaup-
gjald í Bretlandi síðustu tólf árin, að öðru
óbreyttu, ef verkalýðshreyfing hefði engin ver-
ið eða veik? Hvað mundi hafa skeð, að öðru
óbreyttu, ef Bretland hefði verið sjálfu sér
nógt um matvæli og hráefni? En stefnumál-
in virðast ekki þurfa að vera gerð ómerk, þótt
ekki sé hægt að semja algjörlega fullnægjandi
eftirmæli um liðna tíð. Við höfum lagt sterk-
ari áherzlu á eftirspurnarhlið málsins en ýms-
ir, hverra skoðanir við höfum athugað. En okk-
ur er það vel Ijóst, að hvað sem kynni að hafa
gerzt, þá voru kauphækkanirnar í raun og
veru knúðar fram af verkafólki, skipulögðu
innan vébanda voldugra stéttafélaga, er not-
uðu, meðal margra annarra vopna, röksemdir
varðandi undanfarandi breytingar framfærslu-
kostnaðar. Það, að slík samtök eru til og að
slíkar röksemdir eru notaðar, kann að verða
mjög afdrifaríkt í náinni framtíð, jafnvel þótt
það kunni að vera þýðingarminna en sumir
ætla til að skýra það, sem gerzt hefur síðustu
árin. Hver sem upprunalega ástæðan er, vex
sá ávani sjálfkrafa að heimta miklar og örar
hækkanir peningalegrar þóknunar og getur
haldist við, eftir að allar réttlætingar byggðar
á ástandi vinnumarkaðarins hafa glatað gildi
sínu.
Umræðurnar um verðbólgumyndunina snú-
ast nú mjög um þann kjama, hvort stétta-
félögin hafi frjálsar hendur um sjálfráða stefnu
í kjaramálum eða ástand vinnumarkaðarins
24