Úr þjóðarbúskapnum - 01.02.1960, Blaðsíða 56

ÚR ÞJÓÐARBÚSKAPNUM
leyfðar eftir samningum gerðum fyrir kaup-
bindinguna. Þetta þótti brátt óréttlátt gagn-
vart öðrum stéttum, svo að hver tilslökunin
rak aðra, þar til leyft var almennt að semja
um vísitöluhækkanir.
Þrátt fyrir þetta má telja þessar aðgerðir
hafa verið mjög áhrifaríkar. Verðlag hækkaði
frá 1939—1945 um aðeins 29%. Kauptaxtar
hækkuðu um 16% frá janúar 1941, þar til ráð-
ið fékk stöðvunarvald í október 1942, en að-
eins um 7% frá því þar til í júlí 1945. Síðari
tilraunin 1951—1952 tókst miklu síður. Kaup-
taxtar í iðnaði hækkuðu árið 1951 frá árinu
áður um 8%, 1952 um 4% og 1953 um 6%. Þó
er þetta mjög hóflegt miðað við flest önnur
lönd, svo sem m. a- má sjá af samanburði
á töflunni hér að framan. Er það vafalaust
að þakka þeirri viðspyrnu, er þama var veitt,
þótt á ýmsu hafi verið slakað.
Niðurstöður um opinber afskipti
Þær niðurstöður má draga af því, sem hér
hefur verið sagt um kaupgjaldsstjóm ríkisins,
að slíkum aðferðum má beita til þess að draga
allverulega úr þeirri hækkun kaupgjalds og
verðlags, er annars hlýtur að verða við ákveð-
ið stig eftirspumar og atvinnu, eða til þess að
hækka það eftirspurnarstig, sem fært er að
halda uppi miðað við þolanlega hækkun kaup-
gjalds og verðlags. Samt er það ekki nema
takmarkað bil, er þannig fæst brúað. Jafn-
vægi tekjustraumanna verður að sjá til þess
að ekki hefjist uppboð þess vinnuafls, sem er
aðeins í meðallagi að gæðum í sínum starfs-
flokki eða fagi. En aðalatriðið er að slíkar
aðgerðir séu byggðar markvisst á ákveðnum
grundvallaratriðum, miðuðum við að halda
stöðugleika og sveigjanleika í senn.
Á þessu hafa verið miklir misbrestir. Eink-
um eru það tveir örlagahnútar, sem ekki hefur
tekizt að höggva á. Annar er sá, að ekki hefur
tekizt sem skyldi að komast að friðsamlegri
verkaskiptingu milli ríkisins og stéttasamtak-
anna. Þetta er alls staðar og ævinlega krafa
verkalýðsforustunnar, að sem mest verðlagsaf-
skipti séu viðhöfð, og eru þau venjulega gerð
að skilyrði fyrir samvinnu um kaupgjaldsmál-
in. Þetta útilokar marga möguleika á sam-
vinnu ríkis og stétta og gerir öðrum flokkum
en jafnaðarmannaflokkum erfitt að ná slíku
samstarfi. Þeir eru að jafnaði fylgjandi hafta-
stjórn, sem er flestum frjálslyndum borgara-
flokkum mjög á móti skapi. Takist svo ekki
að halda verðlagi í skefjum með þessum hætti,
tekur jafnan við krafa verkalýðsforustunnar
um verðlagsuppbætur. Það er ekki fullljóst,
hvort verkalýðsforustan hefur svo mikla trú
á þessum aðgerðum sem látið er í veðri vaka.
En hitt er fullvíst, að forustunni þykir þessi
stefna pólitískt nauðsynleg vegna valdstreit-
unnar, bæði í stéttafélögunum og á stjóm-
málasviðinu. Þetta leiðir m. a. af þeim hug-
sjónagrundvelli, sem hreyfingin hefur byggst
upp af. Þessi hugsjón hefur miðast við það
að berjast fyrir málstað stéttar í alvarlega
stéttskiptu þjóðfélagi og jafnvel stefnt að því
að bylta þessari þjóðfélagsskipan eða breyta
henni í grundvallaratriðum. Þjóðfélög vest-
rænna landa hafa nú tekizt á hendur svo al-
hliða skyldur gagnvart borgumnum, komið
svo langt til móts við stefnu verkalýðssamtak-
anna og eytt raunverulegri stéttskiptingu svo
mjög, að þetta viðhorf er þar að mestu úrelt.
Þó liggur það víða til grundvallar stefnu
verkalýðshreyfingarinnar og stendur í vegi fyr-
ir því, að fært sé að gera starfsemi hennar
að virkum þætti starfhæfrar efnahagsskipunar.
í vægari mynd á þetta viðhorf þó fullan rétt
á sér. Málamiðlun verður því að finna milli
hugsjónaeðlis hreyfingarinnar og starfhæfrar
efnahagsskipunar í frjálsu þjóðfélagi.
Gengisákvörðunin er hluti þessa verðlags-
vandamáls og bundið engu minni fordómum.
En auk þess er það háð milliríkjastreitunni
um samkeppnisaðstöðu, fjárhagslegan styrk og
traust gjaldamiðilsins. Því er genginu yfirleitt
54