Úr þjóðarbúskapnum - 01.02.1960, Blaðsíða 39

KJARABARÁTTA - HAGVÖXTUR - VERÐBÓLGA
ingar geta og flétzt með ýmsum hætti við
afskipti ríkisvaldsins, og þau verið misjafn-
lega reglubundin og formföst, en ofangreind
flokkun greinir milli þess, hvort ríkið hefur
aðeins almennt hönd í bagga eða það beitir
úrslitavaldi við sjálfa ákvörðun kaupgjaldsins.
Jafnvægisstjórn tekjumyndunar
Þessari hagstjórnaraðferð hefin: í rauninni
verið lýst að mestu með kaflanum um verð-
bólgumyndunina. Hún felst í því að viðhalda
einhverri tegund peningalegs jafnvægis. En
jafnvægi í óákveðnari merkingu þýðir aðeins,
að einhverju ákveðnu athafnastigi sé haldið,
og hvorki sé tilhneiging til þenslu eða sam-
dráttar frá því stigi. í skilningi verðfyrirbæra
getur jafnvægi haft ákveðnari merkingu og
þýtt t. d. það, að ekki sé tilhneiging til dýr-
tíðarmyndunar eða hjöðnunar, það er annað
hvort til breytingar verðlags miðað við kaup-
gjald eða til breytingar á hlutfallslegri tekju-
skiptingu.
Ofangreind hugtök eru raunhæf í þeim
skilningi, að rétt er að líta svo á, að peninga-
leg eftirspum ákvarði þessi atriði að gefnum
ýmsum ytri aðstæðum, er fyrir liggja á hverj-
um tíma. Öllu hugumstærri og vafasamari í
þessu sambandi em þær skilgreiningar, er mið-
ast við stöðugt verðlag eða stöðugt kauplag,
ekki í afstæðum, heldur í algjörum skilningi.
Þessar stærðir ákvarðast ekki jafn óhaggan-
lega af eftirspumarþrýstingi, þar eð félagslegt
afl liggur þeim til grundvallar, en það getur
breytzt á einni nóttu og tekið óvæntar stefn-
ur án tillits til eftirspurnar, þótt það sé að jafn-
aði háð henni.
Engin jafnvægisstaða getur talizt fullnægj-
andi, né hefur nokkru sinni verið talin það af
fræðimönnum, nema full atvinna ríki. Raun-
ar getur ekkert annað talizt fullkomið jafn-
vægi- Menn, sem óska eftir atvinnu, en eru
án hennar, em ekki í neinum skilningi í jafn-
vægi. Þeir leita á, og sé ekkert afl til að hamla
því, munu þeir smám saman bjóða niður
vinnulaun, en þau aftur draga niður verðlag.
Meðan reynt var að skýra öll efnahagsfyrir-
bæri sem samskipti óháðra einstaklinga, var
og gert ráð fyrir slíkri rás viðburðanna, og
byggðist traust manna á gullfótarkerfinu m. a.
á þeirri trú. Það leiðir af röksemdafærslunni
hér að framan um myndun verðbólgu, að ekki
er hægt að benda á neinn ákveðinn punkt og
segja, að þar sé nákvæmlega full atvinna og
ekkert þar fram yfir. Lengi hefur það verið
viðurkennt, að eitthvert atvinnuleysi sé eðli-
legt sökum tregðu á nauðsynlegum tilfærslum.
En slíkt atvinnuleysi rennur óaðgreinanlega
saman við það, er stafar af ónógri eftirspurn,
þótt því megi með ákveðnum fræðilegum for-
sendum jafna á móti umframeftirspum annars
staðar.
Segja mætti, að fullkomið jafnvægi fullrar
atvinnu mundi ríkja, ef sérhver verkfær og
verkfús maður væri eitt af hverju við starf,
í flutningi til að taka upp nýtt starf, í umskól-
un eða þjálfun í sama skyni, eða bíðandi um
stundarsakir í öruggri vissu þesss, að atvinna
skapist í hans heimkynnum við hans hæfi. Slíkt
jafnvægi er að vísu hugarsmíði, en gagnleg
til þess að benda á leiðir til að ráða bót á
síðustu hundraðstölum atvinnuleysis án þess
að valda verðbólgu, ef aðrar ástæður
hindra ekki, að svo nærri kjamanum verði
komizt.
Skilyrði þess, að slík hugarsmíð gæti verið
veruleiki, eru þau, að einstakir kauptaxtar
væru sveigjanlegir bæði upp á við og niður
á við, mikil framsýni og fyrirhyggja í starfs-
vali, engar hindranir á hreyfanleika vinnuafls
og hárrétt eftirspurnarstig í hagkerfinu í heild.
Þessi skilyrði samsvara því, að þjóðfélagið væri
stéttlaust í ýtrasta skilningi. Engin félagsleg
37