Úr þjóðarbúskapnum - 01.02.1960, Blaðsíða 51

KJARABARÁTTA - HAGVÖXTUR - VERÐBÓLGA
ar tilfærslur að ræða við mishraðan vöxt at-
vinnugreina og byggðarlaga- í lýðfrjálsu þjóð-
félagi, sem útilokar ráðningarþvingun, eru
launahlutföllin aðaltiltækið til að sníða stakk
við vöxt, auk ýmissa aðgerða til að auka
hreyfanleik og aðlögunarhæfni vinnuaflsins,
sem þó er meir talað um en að gert. Flokkun
sem miðast eingöngu við fagkunnáttu nær
ekki til sumra þátta þessa samhengis. Flokk-
un byggð á inntaki starfa og vinnuskilyrðum
er of stöðnuð. Einkum er þetta mikilvægt við
skilyrði fullrar atvinnu. Þá er ekki hægt að
treysta á aðsókn fólks í hvaða störf og hvar
sem vera skal. Launahlutföllin verða þá að
vera því sem næst hárrétt miðað við vaxtar-
hraða.
Reynslan hefur leitt þetta betur í ljós en
þurr fræði geta gert. Undir stjórn Verka-
mannaflokksins í Bretlandi eftir stríðið var
leitast við, og tókst loks 1948, að halda kaup-
hækkunum mjög niðri um sinn. En verulegt
misræmi var milli atvinnugreina, þannig að
mikil fólksekla var í undirstöðuatvinnuvegun-
um, einkum í kolanámi. Ahrifamenn í verka-
lýðshreyfingunni lögðust gegn þeirri hug-
mynd, að kaupgjald umræddra greina yrði
hækkað í þeim tilgangi að laða að vinnu-
afl, jafnframt því sem kaupgjaldi almennt yrði
haldið í skefjum. Var gefið í skyn, að ráðn-
ingarþvingun yrði fremur þoluð en slík ríkis-
afskipti af kjaramálum. Reglugerð, er heimil-
aði ráðningarþvingun, var gefin út í október
1947, en sjálfsagt hafa ábyrgir aðilar fundið
að þetta var smánarblettur, því að ráðuneytið
lagði ekki í að beita þessu valdi. Þær mann-
aflaáætlanir, er gerðar voru sem liður í áætl-
unarbúskap stjómarinnar, brugðust svo hrapa-
lega, að hætt var að birta þær. Þetta misvægi
lagaðist með ámnum, en það átti áreiðanlega
verulegan þátt í kaupgjaldssprengingunni 1951
og '52.
Bregðist kaupsamningsaðilamir því hlut-
verki sínu að ákveða raunhæf launahlutföll,
verða fyrirtækin að leysa það eftir beztu getu.
Það gerist allajafna með því að greitt er yfir
taxta í þeim greinum, sem eiga við fólkseklu
að stríða. Fyrst er boðið þannig í nýja menn
og sérlega hæfa menn, en eftir því sem slíkt
kvisast út, verður að láta jafnt yfir vinnufélaga
ganga. Þetta er eitt þeirra atriða, er hækka
tímatekjur umfram tímataxta- Þegar verka-
lýðsfélögin komast að þessu framferði, annað-
hvort beint eðá við athuganir hagskýrslna,
standast þau sjaldan mátið. Verulegt bil tekna
og taxta setur aðstöðu þeirra í hættu. Þama
hafa menn náð hærri launum án tilverknaðar
félaganna. Þau verða talin hafa staðið illa á
málstað meðlimanna. Atvinnurekendur geti og
vilji borga meira. Séu nú gerðir nýir samning-
ar, er taki til greina nauðsyn þess launamis-
munar, sem þarna hefur skapazt, er málið
skynsamlega leyst. En sé aftur farið í kjölfar
hinna fyrri heildarsamninga og kaup hækkað
svipað yfir alla línuna er um beina og al-
menna verðbólgu að ræða. Misvægi launahlut-
falla hefur ekki verið lagfært, en sá almenni
kaupgjaldsgrundvöllur, sem fyrirtækin byggðu
gerðir sínar á, hefur breytzt, svo að leikurinn
endurtekur sig.
Dæmi Svíþjóðar og Hollands
Svíþjóð virðist vera dæmi slíkrar þróunar.
Jdeildarsamningar, er lúta pólitískri stefnu
aukins jafnaðar, eru aðalreglan. Aukning tíma-
tekna umfram taxta hefur verið sérlega ör og
mikið íhugunar- og áhyggjuefni. Af ellefu
eftirstríðsárum var slík umframhækkun hærri
hinni samningsbundnu, fimm árin, en þrjú ár-
in næstum jöfn. Hin þrjú árin var samnings-
bundin hækkun mjög há 10—14% en þó var
umframhækkunin þá um helmingur hinnar
samningsbundnu. Margt veldur þessari miklu
umframhækkun, svo sem örar framfarir, aukin
fagkunnátta og mikil ákvæðisvinna með af-
kastaaukningu, er greiða verður hærri tekjum
fremur en lægri verðum. En nóg virðist eftir
49