Úr þjóðarbúskapnum - 01.02.1960, Blaðsíða 40

ÚR ÞJÓÐARBÚSKAPNUM
öfl ynnu að sameiningu einstakra starfshópa
gegn öðrum.
Lítill vafi er á því, að þróun siðmenntaðs
þjóðfélags stefnir að þessu stigi, þó með fullu
tilliti til félagslegra verðmætra, er eiga rót
sína í uppruna fólks í heimkynnum og héruð-
um og tengslum þess við ákveðnar starfs-
greinar. En sem stendur gildir það, að lögmál
félagslegrar samstöðu eru svo margslungin og
römm, að fram hjá þeim verður ekki komizt.
Á þessa sveifina leggjast öll tilverurök stétta-
samtaka, margreynd og viðurkennd, en auk
þess sú röksemd, að jafnvægi, sem ekki væri
stutt torsveigjanlegri kaupeiningu, kynni að
reynast háskalega óstöðugt í kreppuátt, ef eitt-
hvað ber út af í hagstjóminni. Umrædda hug-
sjón verður því að nálgast eftir leiðum hins
stéttskipta þjóðfélags með því að laða fram
æskilegri hegðun stéttasamtakanna.
Meðan stéttasamtök lúta þeim lögmálum, er
um ræðir í kaflanum um verðbólgumyndun-
ina, eru markmið fullrar atvinnu og stöðugs
verðlags aðskilin, og því meir sem samtökin
eru öflugri. Jafnvægisstjórn tekjumyndunar
felur því í sér val athafnastigs, er hafi í för
með sér þolanlega samstæðu athafna og stöð-
ugleika, ef slík samstæða verður fundin.
Þetta erfiða val er þó ekki einu afskiptin,
er þessi meginaðferð leyfir. Margháttuð óbein
afskipti af hegðun stéttasamtaka eiga sér stað,
þ- á m. fortölur, en þó einkum ýmsar frið-
þægingaraðgerðir gagnvart kjörum launþega.
Niðurgreiðslur hafa út af fyrir sig þensluáhrif
og geta þannig unnið á móti tilgangi jafn-
vægisstefnunnar frá eftirspurnarhliðinni. Þær
geta þó stuðlað að takmarki hennar með því
að slæva baráttuhvöt stéttasamtakanna, enda
má vega þensluáhrifin upp með tilsvarandi
fjáröflun. Slíkar aðgerðir geta þó ekki bætt
raunveruleg lífskjör, nema heildaráhrifin
breyti tekjuskiptingunni. Þær eru því alls ekki
raunhæfar, nema ósvikin ástæða sé til frekari
afskipta af tekjuskiptingunni, og þessi leið hafi
jafnframt kosti umfram aðrar íhlutanir. Ástæð-
an til þess, að niðurgreiðslur og tollalækkanir
vissra vara eru teknar fram yfir aðrar aðgerðir,
er þó oftast hrein gerviástæða, er byggist á
því, að þessir liðir koma inn í hinn hefðbundna
vísitölusamanburð, en það gera beinir skattar
og sum önnur gjöld ekki. Gerviástæðan er þó
ekki með öllu áhrifalaus, þar eð hún veldur
því, að menn geta sett upp skinhelgari svip
yfir árangrinum. En hinu má heldur ekki
gleyma, að niðurgreiðslurnar og gjöld, er þeim
fylgja, geta brenglað hagkvæmni atvinnu-
greinanna alvarlega. Sama er að segja um
sýndarverðlagsákvæði, svo sem þau, er banna
útvegun sæmilegs fisks að sumarlagi. Hverju
sinni, sem komið er til móts við kröfur um
félagslegan jöfnuð, skyldi gæta þess að ganga
ekki til slíks hráskinnaleiks.
Beitingu hafta eða beinnar stjórnar á ýms-
um sviðum er oft lýst sem andstæðu jafnvæg-
isstjórnar. Sé höftum beitt gegn almennri verð-
þenslu, myndast bæld verðbólgutilhneiging.
Það er æ betur skilið, að varla er hægt að bæla
slíka almenna tilhneigingu, svo að hún komi
ekki fram á einhverjum sviðum. Engu að síður
hafa slíkar aðgerðir verið gagnlegar á stríðs-
og eftirstríðstímum, þegar kreista varð ýtrustu
afköst út úr þjóðunum við mjög takmörkuð
skilyrði til að fullnægja neysluþörfunum og
við mikla félagslega ólgu. Sömuleiðis getur
beiting beinnar stjórnar á takmörkuðum svið-
um haft þýðingu við eðlilegri skilyrði. Þetta
á einkum við um ofþrýsting eftirspurnar á
sviðum takmarkaðrar afkastagetu og tilhneig-
ingu til of örra tilfærslna milli atvinnugreina
og landshluta. Bezt er, að slík afskipti séu sem
mest samtvinnuð þeim markaðsöflum, sem lát-
in eru ráða vaxtarstefnu atvinnulífsins, en
komi sem minnst fram sem höft, er bendi í
allt aðrar áttir. En sé þeim beitt markvisst
með þeim hætti, geta slík afskipti auðveldað
jafnvægisstjórnina og gert kleift, að halda stöð-
ugu verðlagi við hærra athafnastig en ella
væri. Tilhneiging hefur verið til meiri tekna-
tilfærslna, verðlagsafskipta og hafta við leið
38