Úr þjóðarbúskapnum - 01.02.1960, Blaðsíða 30

ÚR ÞJÓÐARBÚSKAPNUM
færslum starfsfólks o. s. frv. Undir dýrtíðar-
myndun heyrir raunar ekki aðeins hlutfalls-
leg hækkun álagningar, þ. e. verðlags umfram
kaupgjald, heldur einnig kauphækkun þeirra
stétta og einstaklinga, sem eru í sérlega hag-
stæðri aðstöðu gagnvart þenslunni- Þessi sam-
tvinnaða dýrtíð myndar hlutfallslega byrði, er
leggst með öllum þunga á lífskjör hinna al-
mennu borgara, mestmegnis launþega, er
engrar sérlega hagstæðrar aðstöðu njóta. En
sjaldnast er ljóst, hvar á að draga þessi mörk,
og gildir í rauninni sérstakur slíkur saman-
burður fyrir hverja starfsstétt, jafnvel fyrir
hvern einstakling. Almennt er því litið á dýr-
tíðina frá sjónarmiði launþegastéttarinnar í
heild sem hækkun verðlags miðað við greitt
eða umsamið kaupgjald. Þó er vaxandi athygli
veitt þeirri félagslegu spennu, er stafar af því,
er takmarkaðir hópar launþega verða afskipt-
ir hluttöku í hinum almenna árangri efnahags-
þróunarinnar.
Gera verður nánari grein fyrir umræddri
hækkunartilhneigingu. Hér stöndum við
frammi fyrir meginmuninum á verðlagshækk-
un og kaupgjaldshækkun. Háu stigi eftirspum-
ar og atvinnu fylgir eitthvað hærra verðlag
en ella væri á sama tíma, en ekki stöðugt
hækkandi verðlag. Dýrtíðin myndast meðan
þenslan heldur áfram, en ekki eftir að hún
hefur stöðvast í einhverju ákveðnu stigi. Eftir
það fer í hönd aðlögun afkastagetu og bætt
lífskjör, bæði vegna afkastaaukningar og
breyttrar hlutfallslegrar tekjuskiptingar, þ. e.
dýrtíðarhjöðnunar. Kaupskrúfan getur hins
vegar gert sjálfa sig eilífa af sjálfráðum vilja
hinna félagslegu afla.
Sú aðgreining, sem hér hefur verið gerð
milli myndunar dýrtíðar og verðbólgu, leysir
í rauninni á fullnægjandi hátt úr því deiluefni
fræðimanna, hvort verðbólgan gerist einkum
beint í verðlaginu eða eftir leiðum kaupgjalds-
ins. Um leið er gefin vísbending um, hvor
vandinn sé hverju sinni brýnni og hvaða ráð
eigi við, eftir þvi sem málavextir liggja fyrir.
Dýrtíðarvandamálið fellur raunar saman við
þann vanda að hafa hemil á eða útiloka hag-
sveiflur. Eftir því sem hágengi og lággengi
hagsveiflunnar skiptast á, felast úrræðin í því
að minnka eða auka hvatningar til myndunar
tekna og þar með hluta hagnaðarins í þjóðar-
tekjunum. Enginn skyldi efast um, að þessi
úrræði séu hin brýnustu, þegar svo ber undir.
Takist þetta vel, fylgir hluti hagnaðarins var-
anlegri þróunartilhneigingum, stendur senni-
lega í stað hlutfallslega eða lækkar lítilsháttar.
Þá væri fyrirbærið dýrtíð raunar úr sögunni
og ekkert við það að miða til ákvörðunar á
athafnastigi efnahagslífsins yfir lengri tíma
litið. En þá væru þó enn við líði áhrif at-
hafnastigsins á kaupskrúfuna. Eftir fenginni
reynslu að dæma, heldur hún vafalaust áfram,
þótt í vægari mæli sé, jafnvel þó myndun dýr-
tíðar sé úr sögunni og verðlag fari lækkandi
miðað við kaupgjald. Því má fullyrða, að
kaupskrúfan setji gengi efnahagslífsins lægri
takmörk heldur en myndun dýrtíðar. Jafn-
framt, að það sé langærra vandamál og frem-
ur til þess fallið að leysa það eftir leiðum
skipulagsbreytinga.
Spurt var hér að framan, hvort kaupgjalds-
ákvörðunin væri mjög háð þeim öflum, er
bifa verðlagi. Komizt hefur verið að þeirri
niðurstöðu, að þessi öfl séu annar meginþátt-
urinn í þeirri ákvörðun, ásamt afstöðu og
mætti samtaka stéttanna. Verðbólguþróuninni
hefur verið lýst sem gagnverkun efnahagslegra
og félagslegra afla. Mikil peningaleg eftir-
spurn og öflug efnahagsstarfsemi veldur ýms-
um fyrirbærum dýrtíðar, en viðbrögð stétta-
samtaka við því ástandi ráða að öðru leyti
úrslitum. Hvort um sig ræður úrslitum að
hinu gefnu. Atlögu að verðbólgunni má því
greiða á hvorum vettvanginum sem meiri eða
auðveldari árangurs er að vænta.
Enn er þó óskorið úr því vafaatriði, hvort
áhrif hærri eftirspumar og athafnastigs hníga
jafnan í sömu átt og hér hefur verið lýst. Hér
að framan er þess getið, að stefna stéttafélaga
28