Úr þjóðarbúskapnum - 01.02.1960, Blaðsíða 44

ÚR ÞJÓÐARBÚSKAPNUM
að staðna og jafnvel að falla, og átti einmitt
sú staðreynd mikinn þátt í því, að Bretar urðu
að kippa í taumana. Frá öðrum ársfjórðungi
1957 fór verð innfluttra hráefna og innfluttra
matvara ört lækkandi. Lækkaði hráefnaverð
um 14% fram á annan ársfjórðung 1958 og
hélzt stöðugt frá því fram á 1959. Varð þessi
lækkun til þess að hægja á hækkun heild-
söluverðs iðnaðarvara niður í tæp 2% yfir
tveggja ára bil, þótt innlendur þáttur þess
verðs hafi raunar hækkað um 4—5% frá 3.
ársfj. 1957, þegar vaxtahækkunin var gerð, til
1. ársfj. 1959. Verð innfluttra matvara stuðl-
aði mjög að lækkun matvöruverðs fram á árs-
byrjun 1958, en þá fór árstíðabundin hækkun
beggja þessara vísitalna í hönd. Þessi mat-
vöruhækkun gerði það að verkum, að lengi
vel var erfitt að dæma um úrslit verðlags-
áhrifanna. Af 2,9% hækkun smásöluverðlags
frá okt. 1957 til júní 1958 stöfuðu 2,0% af
hækkun matvöru, 0,7% af hækkun húsaleigu,
einkum vegna afnáms húsaleiguákvæða, en
allir aðrir liðir stóðu nokkum veginn í stað
og ollu í heild aðeins 0,2% hækkun. í janúar
sl. var smásöluverðlag aðeins 2% hærra en ári
áður, er má bera saman við 4—5% árshækkun
að jafnaði eftir stríð. í maí í vor var verðlag
jafn hátt og ári áður, en sökum árstíðasveiflna
er enn erfitt að gera áreiðanlegan samanburð.
Getur hækkunin verið frá engu upp í 2% í
maí, eftir því hvernig samanburðurinn er gerð-
ur. Þessi árangur er að vísu að nokkru leyti
borinn uppi af erlendum verðlækkunum, en
þær eru þó að verulegu leyti vegnar upp af
húsaleiguhækkuninni.
Kaupkröfur urðu síður vaktar á árinu 1958,
bæði vegna aukins stöðugleika verðlags og
slaknandi atvinnu. En auk þess harðnaði bæði
andspyma atvinnurekenda og aðhald stjórn-
arvalda- Niðurstaðan varð sú, að talsvert dró
úr kauphækkunum. Þó hækkaði vísitala kaup-
taxta um 3,7% frá október 1957 til október 1958,
en á þessu ári hefur hún sýnt nokkru minni
hækkun frá árinu áður. Þessi árangur, að tak-
marka kauphækkanir við tæp 4% og verðhækk-
anir við 2% yfir árið, sé miðað við ástandið
við lok síðasta árs, má teljast allverulegur, þar
sem verðbólgan hefur ríkt lengi og er orðin
allt að því að venju. Þó voru þessar hækkanir
að áliti Cohen ráðsins og ríkisstjómarinnar
meiri en svo, að þolað verði, er til lengdar
lætur. Markmiðið var að stöðva verðbólguna,
en ekki aðeins að hægja rás hennar. Og e. t.
v. má nú telja, að það hafi tekizt í bili. Stund-
um skýtur sú skoðun upp kollinum, að verð-
bólgu sé hægt að stöðva í eitt skipti fyrir öll,
eða svo að endist um langt skeið, þótt síðar
sé haldið áfram fullri atvinnu og tilsvarandi
örum vexti framleiðslu og framleiðni. Að vísu
er það rétt, að sjálf stöðvunin stuðlar að stöð-
ugleika með því að kippa burt einu uppáhalds-
tilefni frekari hækkana. En jafnframt hleðst
upp nokkur þrýstingur ófullnægðra krafna og
vonsvika. Það má því telja víst, að halda verði
áfram að greiða stöðugleikann svipuðu verði
í öðrum vandkvæðum. Mestu varðar því, hve
mikill sá kostnaður er, og hvort hann verður
borinn til lengdar fremur en að þola nokkra
verðbólgu eða grípa til róttækari aðgerða.
Iðnaðarframleiðslan hafði aukizt mjög ört
og örar en þjóðarframleiðslan í heild, eða frá
vísitölu 100 árið 1952 upp í 120,2 árið 1955.
Þá staðnaði hún, og þótt hún hækkaði lítils-
háttar fyrri hluta árs 1957 lækkaði hún aftur
með haustinu og var árið 1958 um 1% lægri en
1957 og aðeins um 1% hærri en árið 1955 og
komst niður í 119,5 á 2. ársfj. 1958. Slík stöðn-
un iðnaðarframleiðslu, sem er venjulega fram-
sæknasta grein framleiðslunnar, um þriggja ára
skeið, er að sjálfsögðu mjög alvarlegt mál.
Þjóðarframleiðslan í heild staðnaði í mjög
svipuðum mæli og iðnaðarframleiðslan og var
árið 1958 um 1% lægri en árið áður.
Þessi stöðnun kemur fram í áætlun um fram-
leiðni i hagkerfinu í heild, en framleiðnin er
reiknuð eftir þjóðarframleiðslunni og meðal-
mannfjölda við störf. Yfir árabilið 1948—1957
jókst framleiðni að meðaltali um 2M% á ári, en
42