Úr þjóðarbúskapnum - 01.02.1960, Blaðsíða 10

ÚR ÞJÓÐARBÚSKAPNUM
legt mundi hafa verið að lækka verðlag um
12—15% með samdráttaraðgerðum án þess að
valda jafnframt stórfelldum gjaldþrotum og
hruni. Engin leið var til önnur en að höggva
að rótum verðlagsuppbótakerfisins- Hins veg-
ar mátti með réttu halda því fram, að með
samdrætti peningaþenslunnar mætti spoma
á móti frekari hraðaaukningu verðbólgunnar.
Er vísitala framfærslukostnaðar hafði hækk-
að úr 162 stigum í maí 1955 upp í 186 stig
í ágúst 1956, var enn gerð stöðvunartilraun. En
skekkjur í verðkerfinu hlóðust upp hægt en ör-
ugglega. Með árinu 1957 varð smám saman að
hleypa þeim fram í dagsljósið. Smám saman
hófust nýjar kaupkröfur, sem urðu almennar
með árinu 1958. Svo sem alkunnugt er, fór
skriða kaup- og verðhækkana vaxandi af slíku
afli, að við ekkert varð ráðið. Frá lokum verð-
frystingarinnar í febrúar 1957 til ársloka 1958
hafði vísitala framfærslukostnaðar hækkað úr
186 stigum í 220 stig, eða um rúm 18%. Reiknað
var út, að verðbólguþróunin stefndi sjálfkrafa
að 20—30% hækkun á ári. Þegar hér var komið
sögu, var höggvið á hnútinn með lækkun kaup-
greiðsluvísitölunnar niður í 175 stig í febrúar-
byrjun og tilsvarandi lækkun innlends verðlags.
Þessi stýrða lækkun mun hafa gengið sam-
kvæmt áætlun, og við það situr nú.
Hér verður þessi saga ekki rakin frekar. Rás
viðburðanna leiðir tvö meginatriði skýrast í
ljós. í fyrsta lagi, að íslenzk stjórnarvöld hafa
ekki, þrátt fyrir stöðugan og sterkan vilja til
þess, haft tök á að hindra þessa þróun til
lengdar. Verðbólgutilhneigingin hefur jafnan
orðið yfirsterkari, þegar fram í hefur sótt. Hins
vegar er það jafn greinilegt, að stjórnin hefur
jafnan haft bolmagn til að gera hverjar þær
ráðstafnir, er þjóðarheill hefur krafizt, án þess
að það hafi vakið óra eða mótaþróa, hvort sem
slíkar ráðstafanir hafa beinzt að gengisákvörð-
un, verðlagi eða beint að kaupgjaldi. Virðist
því rétt að líta svo á, að stjómarvöldin hafi
vald og bolmagn til að ráða við hvert það afl,
er vekur verðbólguna, en hafi hins vegar láðst
að beita því að staðaldri og af staðfestu, held-
ur aðeins tekið málin föstum tökum hverju
sinni, er í óefni var komið.
Sem stendur ríkir ró og friður á sviði kjara-
mála. Síðan höggvið var á hnútinn, hefur hann
ekki náð að hlykkjast saman aftur. Menn
skyldu þó engar gyllivonir gera sér um, að
nein varanleg festa búi í núverandi ástandi.
Hagkerfið hefur alveg sömu hæfileika og það
hefur haft til að halda áfram á sömu braut.
Sjálft verðlagsuppbótakerfið, með ársfjórð-
ungslegum „leiðréttingum“, er enn við líði og
bíður nýrra afreka af hendi kjarabótamanna.
Það er því enn sem fyrr brýn ástæða til að
brjóta heilann um varanlega lausn þessara
rnála.
íslenzkar hagskýrslur eru of snauðar til þess
að fært sé að greina sundur orsakir verðbólg-
unnar af tölfræðilegri nákvæmni. í þeim köfl-
um, sem hér fara á eftir, verður ekki gerð
tilraun til þess, heldur verður verðbólgumynd-
unin almennt rædd með hliðsjón af fræðikenn-
ingum, rannsóknum og reynslu annarra þjóða.
Hins vegar má telja víst, að þær niðurstöður,
sem þannig verður komist að, gildi með sér-
stakri áherzlu um verðbólguvandamál íslands.
Megindrættir hinnar íslenzku framvindu eru
fyllilega nægilega skýrir. Allir helstu megin-
sprettir verðbólgunnar hafa verið bomir uppi
af grunnkaupshækkunum, sem eru hærri en
víðast eru dæmi til, og ákvæðum verðlags-
uppbóta, er hafa skrúfað kaupgjald og verð-
lag upp af sjálfvirku afli.
8