Úr þjóðarbúskapnum - 01.02.1960, Blaðsíða 12

ÚR ÞJÓÐARBÚSKAPNUM
tækniframförum, afkastamismun, spamaðar-
venjum, eignaskipan og þess háttar, er langan
tíma tekur að breyta.
Séu kjarabótahorfur einstakra launaflokka
athugaðar, er helzta breytingin frá ofanrituðu
sú, að þar er framleiðniaukningin ofmetin.
Hún er þar metin með samanburði við fjölda
allra launþega án tillits til flokkasamsetningar.
En á sama hátt og fjármagn eykst miðað við
mannfjölda, þannig eykst og sérmenntun
mannaflans og hlutfallsleg fjölgun verður í
hærri launaflokkum. Þessi þróun þarf engan
veginn að þýða það, að bilin milli launa auk-
izt, heldur hitt, að talsverður hluti aukningar
heildarupphæðar launa fer í tilfærslur upp í
hærri flokka. Fleiri atriði koma þama til
greina, svo sem nánar mun rakið, en öll
áhrifin hníga til þess, að hver starfshópur við
óbreytt störf getur aðeins vænzt talsvert lægri
kjarabóta en heildarmeðaltalið segir til um.
Til þess að reyna að vega þetta upp er eðli-
legt að reyna að þrengja þá launamismuni,
sem eru ekki lengur nauðsynlegir. En tilefni
þess mun sjaldgæfara, enda er og við ramman
reip að draga.
Tæki kjarabaráttunnar
Ofanritað leiðir hugann til þess, hve miklar
kjarabótakröfur séu eðlilegar. Þá er komið að
spurningunni um aðferðir til að fá þær fram,
og þó einkum, hvort kaupgjaldsbaráttan sé
áhrifarík aðferð til þess. Þessu hefur raunar
þegár verið að mestu svarað með því, sem sagt
hefur verið um skilyrði breyttrar tekjuskipt-
ingar. Aðalatriðið er að sjálfsögðu, um hvað
sé samið í kaupsamningum. Þar er samið um
gjörsamlega huglæga (abstrakt) stærð, krónu-
upphæð, sem enn hefur ekki verið ákveðið
raunverulegt gildi á. Við þessu hefur verið
reynt að sjá með ákvæðum um verðlagsupp-
bætur. En það er herfilegur misskilningur, að
slíkar uppbætur tryggi gildi samninganna, þótt
jafnvel hafi sumir hagfræðingar fallið í þá
villu að líta svo á. Verðlagsuppbætur fyrir
launþega almennt ákveða fyrst og fremst hraða
verðbólgunnar, en varla neitt annað. Verðlags-
uppbætur taka að jafnaði gildi á næsta tíma-
bili eftir útreikning, en þá vita framleiðendur
frá upphafi um launakostnaðinn og haga verð-
lagningu samkvæmt því. Aðeins með því móti,
að laun væru gerð upp eftir á, væru uppbæt-
urnar að þessu leyti eins og til er ætlast. Þá er
þó enn eftir sá möguleiki, að launþegar hög-
uðu ráðstöfun tekna sinna á hverju tímabili
svo, að allri uppbótinni væri skilað aftur til
framleiðenda í hærra verði. Þannig mundi
stöðugt safnast fyrir raunveruleg skuld fram-
leiðenda við launþega samfara geysiörri verð-
bólgu.
Þessi síðar greindi möguleiki er út í bláinn.
Hann tilheyrir horfnum heimi, þótt raunar
hafi stundum verið ymprað á svipuðu fyrir-
komulagi aftur. Ef samið væri þannig um
laun sem ákveðið raunvirði eða hlutfall af
framleiðsluvirði, væri enginn fastur fótur fyrir
gildi peninga- Slík var þó meiningin með gildi
gullsins sem undirstöðu peningakerfisins. Hug-
myndin var sú, að gullið gæfi gildi peninga
festu. Framleiðslukostnaður gulls átti að
ákvarða verð vara í gulli, eftir að magn þess
hafði aðlagazt veltuþörfinni. En kaupgjald,
umsamið í gullgengi, átti þannig að hafa nokk-
urn veginn ákveðið raungildi. Hins vegar var
reiknað með því, að slíkt kaupgjald mundi
sveigjast auðveldlega upp og niður eftir mark-
aðsástæðum. Þetta er inntakið í vinnuvirðis-
kenningu Ricardos, en hún fjallar um peninga-
gildi, en ekki um tekjuskiptingu, eins og Marx-
istar vilja vera láta. Marx tók síðan upp þetta
viðhorf til gildis peninga og kaupsamninga,
og taldi hann kaupgjaldsbaráttuna árangurs-
10