Úr þjóðarbúskapnum - 01.02.1960, Blaðsíða 53

KJARABARÁTTA - HAGVÖXTUR - VERÐBÓLGA
vinnuafli, þar eð þau hljóti að taka meira tillit
til krafna meðlimanna en þjóðarheillar, nema
ytri aðstæður neyði þau til hins gagnstæða.
Þá vaknar sú spuming, hvort hægt sé að beita
aðhaldi beinna ríkisafskipta í stað þess að-
halds lélegs vinnumarkaðar, sem annars virð-
ist nauðsynleg vörn gegn verðbólgu, hvort
sem samningsgerðir eru dreifðar eða heild-
stæðar.
Bein opinber afskipti
Þótt úrslitavald kaupgjaldsákvörðunar sé
fært yfir til ríkisins, er ekki þar með sagt, að
þessi mál séu komin út fyrir áhrifasvið þeirra
hagsmunalegu og félagslegu afla, er hafa for-
ystu heildarsamtaka stéttanna í hendi sér.
Stjórnmálavaldhafar eru næmir fyrir þrýst-
ingi slíkra afla, einkum þegar tæpt stendur.
En þó er sá mikilvægi munur, að valdið hefur
verið fært yfir á enn heildstæðara svið, til að-
ila sem ber ábyrgð gagnvart allri þjóðinni og
byggir hylli sína á mörgum öðrum málefnum,
er geta vegið upp tímabundnar óvinsældir,
er stafa af því, þegar taka þarf stíft í taum-
ana. Styrkur ríkisins í slíkum aðgerðum hlýt-
ur og að vera mjög misjafn, eftir því hvernig
þær eru grundvallaðar. Kerfi bundið af stjóm-
arskránni væri að sjálfsögðu öruggast fyrir af-
námi, en þar sem það mundi almennt ekki
koma til greina, má segja, að öruggust sé lög-
gjöf studd miklum meirihluta, einkum ef hún
fær frið til að festast í framkvæmd og verða
að venju, sem talin verður sjálfsögð. En sé
stofnað til slíkra ríkisafskipta með reglugerð,
sem ríkisistjómin hefur í hendi sér að fram-
kvæma eftir vild, breyta eða fella niður, og
einkum ef allt bendir til, að um tilraun eða
bráðabirgðaástand sé að ræða, þá hefur kerf-
ið litla möguleika til að standast stormana.
Það verður þá gjaman að keppikefli að koll-
varpa því og tryggja sínum samtökum forskot
í háum kauphækkunum.
Þegar hefur verið rætt um kaupgjaldsmálin
í Hollandi undir ríkisumsjá, er þó beinist eink-
um að því að hafa áhrif á heildarsamninga
stéttanna. Nóg dæmi um kaupgjaldsákvörðun
ríkisins væri hægt að taka af kommúnista-
ríkjunum og öðrum alræðisríkjum. En þau
dæmi væru ekki sérlega lærdómsrík vegna
gjörólíks valdkerfis og hagkerfis. Þrátt fyrir
slíka stjórn hafa þau ekki treyst sér til eða
talið vert að lækka verðlag nema Sovétríkin.
En fyrir stríð var þar þó alvarleg verðbólga.
Gerðardómskerfi Ástralíu
Skýrust dæmi slíkrar stjómar á kaupgjaldi,
þar fyrir utan, er Ástralía um meira en hálfr-
ar aldar skeið og Bandaríkin um takmörkuð
tímabil meðan á síðari heimsstyrjöldinni og
Kóreustríðinu stóð- En slík afskipti hafa ekki
alltaf verið við það miðuð að halda jafnvægi
og stöðugleik. Hið flókna gerðardómskerfi
Ástralíu óx upp úr hugsjónalegri viðleitni til
félagslegs réttlætis og friðsamlegra samskipta,
þar sem treyst skyldi á dómsúrskurði í stað
stéttaátaka. Grundvallarhugmyndin var sú að
tryggja hverjum launþega mannsæmandi lífs-
kjör. í samræmi við það var ákveðið að end-
urskoða launakjör árlega með hliðsjón af vísi-
tölu framfærslukostnaðar, en frá 1921 var
kaup látið breytast sjálfkrafa eftir vísitölu
framfærslukostnaðar. Á kreppuárunum var
snúið frá meginreglu hinna mannsæmandi lífs-
kjara og tekin upp sú stefna að miða við
greiðslugetu atvinnuveganna í samanburði við
heimsmarkaðinn. Þannig var tekin upp sama
stefna kreppuráðstafana og í Svíþjóð, og að
mestu miðað við gengið sem hina föstu stærð,.
þótt því væri einnig breytt eftir því sem þótti
51