Úr þjóðarbúskapnum - 01.02.1960, Blaðsíða 32

ÚR ÞJÓÐARBÚSKAPNUM
hátt. Enginn beinn tölulegur mælikvarði verð-
ur lagður á styrk eða afstöðu stéttasamtaka-
Þar er um að ræða hliðstætt vandamál og við
er að etja í að mæla styrk einkasöluaðstöðu.
Álykta verður af málefnislegum kunnugleika
eða óbeinum athugunum, svo sem þeim að af-
brigði annarra mælinga megi rekja til þessara
orsaka. í þeim rannsóknum, sem hér verður
vitnað til, er ekki reynt beinlínis að meta styrk
þeirra afla, er bera uppi viðbrögð vinnumark-
aðarins, heldur er reynt að rekja tilefni þeirra
viðbragða til mælanlegra ytri aðstæðna. Til-
vitnanir þessar takmarkast við Bretland, en
þarlendis hafa slíkar rannsóknir verið stund-
aðar af verulegri elju, og að miklum hluta
studdar af Ford stofnuninni.
Aðalniðurstöður rannsóknar, er náði yfir úr-
vinnsluefni næstum heillar aldar, voru þess-
ar1): Allt tímabilið 1861—1913, þ. e. fram að
fyrri heimsstyrjöld, var mjög náið samband
milli atvinnuleysis og kauphækkunar. Stöðugt
kaupgjald var að jafnaði samfara 5—6% at-
vinnuleysi. Við 2'A% atvinnuleysi var hækkunin
um 2%. Við enn minna atvinnuleysi tók kaup-
hækkunin að gerast mjög stórstíg, þannig að
um 6% hækkun á ári var samfara 1/2% atvinnu-
leysi, en um 9% hækkun fylgdi 1% atvinnuleysi.
Á hinn bóginn var tregða kaupgjaldsins niður
á við, eða mótstaðan gegn lækkunum, svo sterk,
að kaupgjald lækkaði aðeins um nálægt 1% þótt
meðalatvinnuleysi ársins kæmist upp í 10%.
Ástand beggja heimsstyrjaldanna féll frem-
ur illa við þessa mynd af vinnumarkaðnum, en
með misjöfnum hætti. Fyrri heimsstyrjaldar-
árin var lítt fengizt við markvissa hagstjóm,
og fór árleg kauphækkun vaxandi stórum
skrefum frá 8 upp í 29%, en síðan féll kaup-
gjald geysilega (18 og 22%) árin 1921 og ’22.
í síðari heimsstyrjöldinni tókst hins vegar um
Ú A. W. Phillips, The Relation between Unemploy-
ment and the Rate of Change of Money Wage Rates
in the United Kingdom, 1861—1957, Economica, nóv.
1958.
fjögurra ára skeið, 1942—’45, að takmarka árs-
hækkunina við 4—6%, þótt atvinnuástand gæfi
tilefni til miklu meiri hækkana.
Á millistríðsárunum, einkum árin 1923—34,
virtist hið gamla lögmál taka gildi sitt á ný.
Þó virðist það hafa gilt enn nánar um eftir-
stríðsárin. Tölur flestra þeirra ára falla á línu-
rit hins gamla tímabils líkt og perlur á band,
þegar kauphækkanir em bornar saman við
atvinnuástandið sjö mánuðum áður. Þó eru all-
stór frávik, til minni hækkunar 1949 og meiri
hækkunar 1951 og 1952, og verður að skýra
þau hvort þeirra með sínum hætti. Prófessor
Phillips gerir það með þeim hætti að meta
kauphækkunartilefni af völdum verðhækkana.
Fyrir árin 1951 og 1952 voru slík tilefni meiri
en bein áhrif eftirspumar, en 1953 voru áhrifin
jöfn. Engin tilraun er þó gerð til að skipta
raunverulegri hækkun milli þessara tveggja
áhrifa-
Varast verður þann misskilning, að með því
að rekja kauphækkanir til þessara tveggja til-
efna sé sýnt fram á áhrifaleysi stéttasamtaka.
Bæði tilefnin virka á stofnanir vinnumarkaðar-
ins, eins og þær hafa verið yfir umrætt tíma-
bil. Áhrif þeirra hvers um sig gætu verið allt
önnur, ef stofnanir þessar væru allt aðrar en
þær eru.
Umrætt samhengi atvinnuástands og kaup-
hækkana gildir sem meðaltal, hvort sem at-
vinna er í vexti eða rýrnun. En jafnframt gildir
sú regla, að ákveðnu meðalatvinnuleysi fylgja
talsvert meiri kauphækkanir, ef atvinna er þá
vaxandi heldur en ef hún fer minnkandi. Þessi
staðreynd fellur vel við þær skýringar, er hér
hafa verið gefnar á áhrifum dýrtíðarmyndun-
ar og hjöðnunar. Þar eð kauphækkanir aukast
miklum mun meira við sveiflur upp á við frá
venjulegu atvinnuástandi heldur en dregur
úr þeim við samsvarandi sveiflur niður á við,
hlýtur meðalhækkunin yfir lengri tíma litið
að vera talsverðum mun meiri, ef gengi efna-
hagslífsins er sveiflum háð, heldur en ef sama
meðaltekjumyndun er tiltölulega stöðug.
30