Úr þjóðarbúskapnum - 01.02.1960, Blaðsíða 9

KJARABARÁTTA - HAGVÖXTUR - VERÐBÓLGA
eftir gengislækkunina. Hækkunin fjaraði út á
árinu 1952 í verðlagi, er var um 60% hærra en
fyrir gengislækkunina. í desember 1952 báru
samningsaðilar í vinnudeilu gæfu til þess að
semja um aðrar ráðstafanir en kauphækkun.
Verðlag lækkaði lítilsháttar og hélzt síðan nær-
fellt stöðugt við góðan vinnufrið fram í maí
1955. Þessi þrjú ár, frá vori 1952 til vors 1955,
eru tímabil næstum algjörs verðlagsstöðugleika.
Vísitalan hækkaði aðeins úr 156 stigum í 162
stig, eða um tæp 4% á þrem árum, en það er
um 1,3% á ári. Þessi ár voru sannarlega gull-
öld jafnvægisstefnunnar á íslandi. Þjóðin tók
kjarabætur sínar að vísu ekki í auknum kaup-
mætti umsamins tímakaups. En þær fengust
engu að síður í ýmsum myndum, í hækkuð-
um meðaltekjum á vinnustund vegna yfir-
vinnugreiðslna, í auknu vöruvali og bættum
vörugæðum, bættri þjónustu og auknu hag-
ræði. Auk þess má telja beina og mikla kjara-
bót að aukinni atvinnu og bættri aðstöðu til
húsbygginga, lántöku og eignasöfnunar. Sé
litið upp úr hinum þrönga bás búreikninganna
og til heildarhags þjóðarinnar, sést, að þjóðin
notaði aðstöðuna á nærfellt öllum sviðum til
þess að treysta aðstöðu sína til varanlegrar
framfarasóknar.
Þetta ástand var auðvitað of gott til þess
að vara lengi. íslenzk þjóð virðist, í hreinskilni
sagt, hafa sérstaka hæfileika til að steypa sér
í vandræði. í marz 1955 skall ógæfan yfir. Því
ber ekki að neita, að mönnum hafði tekizt
misjafnlega að bergja á gróðalindum undan-
farinna ára. Þó gátu flestir, er vilja og þrek
höfðu til, aukið tekjur sínar verulega. Af
ýmsum orðasveimi má ráða, að sumir hafi
gengið af siðleysi fram í harðdrægri tekjuöfl-
un og áberandi bílífi. Slíkur skortur félags-
legrar ábyrgðartilfinningar stuðlar verulega að
almennri kröfugerð. Vinnuaflsekla og mjög
mikil aukning tekna varð í öllum byggingar-
iðngreinum, en þó naut flest verkafólk með
breytilegan vinnutíma góðs af ástandinu. Kjör
fastráðinna starfsmanna fóru sízt batnandi-
Ástæða hefði verið til þess að gera einhverjar
ráðstafanir til að rétta hlut þess fólks, er bjó
við óbreytta upphæð tekna, m. a. með ein-
hverjum samdrætti eftirspumar, en annars
með sérstaklega hnitmiðuðum ráðstöfunum.
Yfir heildina að líta var ástandið þó mjög
ákjósanlegt.
í stað slíkra aðferða tóku fjölmörg verka-
lýðssamtök höndum saman um stórfelldar
kröfur, þar á meðal ýmsar þær stéttir, er mest-
um rjóma höfðu fleytt. Heildarkostnaður á
vinnustund hækkaði um 16% og fullum vísi-
töluuppbótum var komið á að nýju. Engum
duldist, að þessi hækkun hlaut að verða al-
menn. Hún gat því engan veginn beinlínis
lagfært misræmi milli stétta, þótt samdráttar-
aðgerðir, er hún yrði tilefni til, gætu komið
slíku til leiðar. Hækkunin hlaut að leggjast
með öllum sínum þunga á allt hagkerfið.
Mesta möguleg aukning framleiðslu á mann
meðal þjóða, er náð hafa svipuðu tekjustigi
og íslendingar, er um 3% á ári. Er þá reiknað
með, að hægt sé að víkka út nýtingu náttúru-
auðlinda og að engin skakkaföll komi fyrir af
þeim sökum. Til þess að vinna upp 16% hækk-
un og ná aftur sama verðlagi hefði því í bezta
lagi þurft fimm ár, ef vísitöluuppbætur og
grunnkaupshækkanir hefðu verið útilokaðar á
þeim tíma. Verðlagsuppbætur mundu hins
vegar virka til stöðugrar hækkunar í þessi
fimm ár, en hve mikilli hækkun þær hefðu þá
valdið fer eftir tíðleika „leiðréttinganna“. Þótt
þær væru gerðar aðeins einu sinni á ári, en öll
áhrif fyrri hækkunar væru hverju sinni komin
inn í verðlagið, mundi heildarhækkun verð-
lags hafa numið um 50%, er hún stöðvaðist á
fimmta ári. En hér var hins vegar samið um
ársfjórðungslegar „leiðréttingar".
Fram að vori 1955 mátti með réttu deila
um það, hvort hægt mundi að afstýra hætt-
unni á verðbólguþróun með því að draga úr
peningalegri eftirspurn. Eftir það varð slíku
ekki haldið fram. Búið var að gera verðbólg-
una sjálfvirka með vísitöluákvæðum. Ógjör-
7