Úr þjóðarbúskapnum - 01.02.1960, Blaðsíða 36

ÚR ÞJÓÐARBÚSKAPNUM
yfirvöld líta svonefnda hagstæða breytingu
viðskiptajafnaðarins og auknar innistæður
í útlöndum hýru auga, og hirða því lítt um
gengisbreytingar til að loka úti verðhækk-
anir.
En stéttafélögin láta sig einkum varða verð-
hækkunarhlið þessarar framvindu. Eitt meg-
inskilyrða þess, að hægt sé að halda stöðugu
kaupgjaldi eða a- m. k. stöðugra en í öðrum
löndum, er því það, að gengismálunum sé
stjórnað í samræmi við það og verðbreytingar
lokaðar úti. Æ fleiri fræðimenn hallast nú að
því, að gengismál heimsins séu í of föstum
skorðum og markist um of af ótta um sam-
keppni ríkjanna í gengisfellingum og gagn-
ráðstöfunum, en það var hið alþjóðlega vanda-
mál áratuginn fyrir stríð. Vegna hinna föstu
gengja hneigjast ríkin og um of til að grípa
smám saman til óæskilegri viðskiptaaðgerða,
svo sem tolla, uppbóta og hafta, en út í þá
sálma skal ekki haldið hér. Gengisákvörðun-
in stendur í nánu sambandi við kaupgjalds-
vandamálið. Meðal þjóða, er hafa örasta kaup-
gjaldshækkun, er nauðsynlegt að fá stéttim-
ar til að sætta sig við gengisfellingar. En
meðal þeirra, er hafa hægast hækkandi eða
stöðugt kaupgjald, er nauðsynlegt að fá úr því
skorið með samráði við séttasamtökin, hve
mikill stöðugleiki gengisins verði umborinn.
Vegna hins alþjóðlega samhengis verður hag-
stjórnarviðleitni þjóða augljóslega ekki metin
eftir því, hvort tekist hafi að ná fullkomnum
stöðuleika, heldur hvernig tekist hafi miðað
við árangur annarra þjóða.
Oft er einblínt á þær afleiðingar verðbólg-
unnar, er koma fram í aðstöðunni gagnvart
öðrum þjóðum. Er þá ekki talið skipta máli,
hve hröð hækkunin er í sjálfri sér, heldur að-
eins hve hröð hún er miðað við hækkunina
í öðrum löndum. Verður þessarar afstöðu eink-
um vart þar, sem ekki er beinlínis um brýnan
fjármagnsskort að ræða. Umræður um málið
í Bretlandi hafa verið einkennandi fyrir þetta
viðhorf. Þar sem fjármagnsskortur eða veru-
legt misvægi á lánsfjármarkaðnum ríkir, verða
menn varir við hina dýpri þýðingu vanda-
málsins, þá er stafar af tímavídd framleiðsl-
unnar og fjármagnsviðskiptanna. Þetta hefur
skýrast gildi, ef tekið er dæmi lokaðs hag-
Jcerfis með engin viðskipti út á við, svo sem
ef hugsað er um heiminn allan sem eitt sam-
fellt hagkerfi, en að sjálfsögðu lokað út á við.
Heimurinn sem heild á við ægilegan fjár-
magnsskort að stríða, þótt einstakir heimshlut-
ar séu sólarmegin í lífinu. Meðal fjölmargra
þjóða á verðbólgan drýgstan þátt í að rýra
uppsprettu fjármagnsins og hvetja til óhóf-
legrar neyzlu og neyzlufjárfestingar. Villtust
er verðbólgan í sumum Suður Ameríkuríkjun-
um, en þar kemur fyrir að kaupgjald er
hækkað um allt að 60% með einu pennastriki.
Þau ríki eru ekki sýnd á meðfylgjandi töflu.
Þar fer saman mikið óhóf og íburður af hálfu
allra, er fjárráð hafa, og alvarlegur skortur
fjármagns til atvinnuframfara.
Almenn samanburðaratriði
Vextir og önnur lánsskilyrði hafa raunveru-
legt gildi aðeins í sambandi við gildisrým-
un höfuðstólsins, og er að honum meðreikn-
uðum talað um raunverulega vexti. Gildis-
rýrnunina má mæla eftir hækkun annars hvors
kaupgjalds eða verðlags, svo sem lýst er hér
að framan. Tölulega fer munurinn þar á milli
eftir framleiðniaukningunni. Ef hún er t. d.
2% yfir árið, en kaupgjaldshækkun er 6%, má
með líklegum forsendum gera ráð fyrir, að
verðlagshækkunin sé 4%. Séu nafnvextir við
þessi skilyrði 6%, má segja að raunvextir séu
engir í jafnlaunaskilningi, en þó 2% í jafnvirð-
isskilningi. Séu nafnvextir 4%, eru tilsvarandi
34