Úr þjóðarbúskapnum - 01.06.1962, Side 75

BÚSKAPUR RÍKISINS
þeirra eða frá þeim, arðskil, fjármagnshreyf-
ingar o. þ. h. Hins vegar kemur þá notkun
framleiðsluafla innan starfseminnar, þ. e. efn-
is, vinnu, fjármagns o. fl. ekki fram á veg-
um opinbera geirans.
Ríkisbúskapurinn
I því töfluverki, sem hér er birt, er búskap-
ur ríkisins tekinn til meðferðar, ekki búskap-
ur alls opinbera geirans. Hinu opinbera er tví-
skipt, í ríki og sveitarfélög, þ. m. t. sýslufélög.
Kerfi almannatrygginga, sjúkrasamlaga og
skyldra stofnana er þá stundum erfitt að skipa
í annan hvorn flokkinn, og er því við sum
tækifæri skipað í sérstakan flokk. I tvískipt-
ingunni mun eðlilegra hér á landi að taka al-
mannatryggingakerfið í flokk með ríkinu. Því
miður hefur það kerfi enn ekki verið tekið til
svo ýtarlegrar meðferðar, að fært sé að birta
sams konar uppstillingu fyrir það. Verður því
að líta á almannatryggingar sem þriðja undir-
geira hins opinbera, og eru aðeins tilfærslur
ríkisins til þeirra og önnur skipti þeirra við
rikið færð liér.
Ríkisbúskapurinn tekur til allra fjárhags-
legra gjörða ríkisins sem stofnunar. Þetta úti-
lokar ríkisbankana, sem eru reknir líkt og
sjálfseignarstofnanir undir yfirstjórn ríkisins.
Til greina gæti komið að færa hreinan hagnað
og höfuðstól ríkisbankanna í reikningum rík-
isbúskaparins. Raunar yrði varla lijá því kom-
izt í heilsteyptu reikningakerfi fyrir allt hag-
kerfið. En fram til þessa liefur verið talið rétt
að blanda ekki saman því, sem gerist á vett-
vangi bankakerfisins og ríkisfjármálanna. Hins
vegar er bátagjaldeyriskerfið, Framleiðslusjóð-
ur og Útflutningssjóður tekið með ríkisbú-
skapnum. Þessar stofnanir voru í eðli sínu á
mörkum ríkisins og bankakerfisins, en slíkt
tilfærslukerfi, sem þær starfræktu,, þykir eiga
fremur illa við með bankakerfinu, auk þess
sem tilfærslurnar snertu fleira en verðlagn-
ingu gjaldeyris.
Hin almennu fjárhagslegu skipti ríkisins við
aðra aðila verða ekki tengd ákveðnum starfs-
deildum þess. Ríkið stendur að baki þeim
sem stofnun, sem persóna að lögum. Öðru
máli gegnir um atvinnustarfsemi ríkisins, er
verður metin sem framleiðsla. Hún fer fram
í ákveðnum deildum. Til glöggvunar á mörk-
unum milli ríkis og ríkisfyrirtækja er rétt að
greina nokkru nánar, hvernig starfsdeildum
er skipað niður í þessu tilliti.
Ríkinu sjálfu tilheyra þær deildir, er fást
við stjórn ríkisins, þ. e. forsetaembættið, Al-
þingi, ríkisstjórn og stjórnarráðsskrifstofur, við
réttargæzlu, þ. e. dómstólar, sýslumenn, fó-
getar, lögregla og landhelgisgæzla, við álagn-
ingu og innheimtu skatta og tolla, og enn-
fremur ríkisskólar og þátttaka í rekstri skóla
með sveitarfélögunum, almenn heilsuvernd og
heilbrigðiseftirlit, þ. m. t. störf héraðslækna,
þjóðkirkjan og opinber söfn og menningar-
stofnanir, kostaðar aðallega af ríkinu. Yfir-
stjórn samgöngumála, atvinnumála og við-
skiptamála, þótt rekin sé af stofnunum utan
sjálfra ráðuneytanna, fellur undir kerfi ríkis-
ins, nema fram fari á vegum banka eða sér-
stofnana í þágu einstakra atvinnuvega.
Til ríkisfyrirtækja teljast í fyrsta lagi ýmis
framleiðslu-, viðskipta- og þjónustufyrirtæki,
sem að jafnaði er ætlazt til, að standi undir
rekstri sínum af eigin tekjum, þótt til rekstrar-
ins sé stofnað með ýmislegt annað að mark-
miði. Þennan flokk fylla stofnanir eins og
póstur, landssími, ríkisútvarp, ríkisprentsmiðja,
búrekstur, innkaupastofnun, járnsmiðja og vél-
smiðja (Landssmiðjan) o. fl. Sum þessara fyrir-
tækja eru talin svo sjálfstæðar fjárhagslegar
heildir, að reikningar þeirra fylgja ekki ríkis-
reikningunum, svo sem Síldarverksmiðjur rík-
isins og Sementsverksmiðja ríkisins. Eiginfjár-
breytingar þessara fyrirtækja koma því ekki
fram í töflunni, nema bein fjárframlög ríkisins
eða fjárskil til þess eigi sér stað.
Önnur tegund ríkisfyrirtækja eru þau, sem
ætlað er að afla tekna, sem taldar verða til
73