Úr þjóðarbúskapnum - 01.12.1966, Qupperneq 8

ÚR 'ÞJÓÐARBÚSKAPNUM
almennings. í þessari leit hefur athyglin beinzt
fyrst og fremst að því að setja starfsemi at-
vinnufyrirtækja reglur, sem geri þeim fært að
taka sjálfstæðar ákvarðanir, og eru í rauninni
hliðstæðar lögmálum hins frjálsa markaðar.
Þar að auki hefur beinlínis verið komið á
hreinu markaðskerfi á takmörkuðum sviðum.
Jafnframt er vaxandi áherzla lögð á alþjóðleg
viðskipti.
Samstaða um stjórn efnahagsmála.
Samfara þeim árangri, sem náðst hefur í
efnahagsmálum Vesturlanda á undanförnum
tveimur áratugum, hefur skapazt meira sam-
komulag um stjórn efnahagsmála á milli stétta,
hagsmunasamtaka, stjómmálaflokka og fræði-
manna en áður þekktist. Atök fyrstu áratuga
aldarinnar hafa horfið í skuggann. Ótti margra
frjálshyggjumanna um það, að hin nýja skipun
efnahagsmála væri skref í átt til síaukinnar
skipulagningar og ríkisafskipta, hefur hjaðnað
í Ijósi reynslunnar. Jafn ástæðulaus hefur
reynzt vantrúin á, að varanlegs árangurs væri
að vænta án þess að miklu lengra væri gengið
í skipulagningarátt. Sú almenna samstaða, sem
þannig hefur skapazt um meginatriði efnahags-
málanna, er að nokkru afleiðing þess árangurs,
sem náðst hefur. Að hinu leytinu má segja, að
hún sé jafnframt ein af forsendum þess árang-
urs.
Þróunin á íslandi.
Að hvaða leyti hafa skoðanir íslendinga á
stjórn efnahagsmála þróazt með hliðstæðum
hætti og í nágrannalöndum okkar og að hvaða
leyti með ólíkum hætti? Sú þjóðfélags- og efna-
hagsþróun, sem átti sér stað hér á landi á
fyrstu áratugum aldarinnar, var að sjálfsögðu
í stórum dráttum hliðstæð þeirri, er átti sér
stað í nágrannalöndunum, enda þótt þessi þró-
un hæfist hér nokkru síðar en í þessum lönd-
um. Þessari þróun fylgdu einnig hér á landi
vaxandi átök milli frjálshyggju og skipulags-
hyggju. Ekki síður en annars staðar leiddi
heimskreppan á fjórða tug aldarinnar til nýrra
aðferða í efnahagsmálum og leitar að nýrri
skipun þeirra mála, og sízt fóru íslendingar
varhluta af öfgum þeirra ára. Það er því í
rauninni fátt nýstárlegt við þróunina hér á
landi fram á fjórða tug aldarinnar. Öðru máli
gegnir um þróun síðastliðinna þrjátíu ára. Sú
samræming sjónarmiða frjálshyggju og skipu-
lagshyggju, sem sett hefur mót sitt á stjórn
efnahagsmála á Vesturlöndum lengst af á
þessu tímabili, hefur ekki átt sér stað hér á
landi í sama mæli. Sú almenna samstaða meg-
inhluta stjórnmálaflokka, hagsmunasamtaka
og almennings um grundvallarskipun efna-
hagsmála, sem ríkjandi hefur verið á Vestur-
löndum, hefur ekki skapazt. Festa og stöðug-
leiki hefur þar af leiðandi ekki náðst í stjóm
efnahagsmála. í stað þess hafa hér á landi
myndazt reglubundnar sveiflur í þeirri stjórn,
þar sem sitt á hvað hafa mátt sín meira áhrif
frjálshyggju eða skipulagshyggju. Hvorug
stefnan hefur til lengdar leitt til þess árang-
urs, sem vænzt hafði verið, og vaxandi örðug-
leikar á framkvæmd hvorrar stefnunnar um
sig hefur að nokkrum árum liðnum knúið fram
stefnubreytingu.
Það eru ekki sveiflur í fylgi og áhrifum
stjórnmálaflokka, sem mótað hafa sveiflumar
í stjórn efnahagsmála, nema þá að litlu leyti.
Allir stjómmálaflokkar hafa staðið að aðgerð-
um í efnahagsmálum, sem borið hafa keim
frjálshyggju, og allir hafa staðið að aðgerðum,
sem mótazt hafa af sjónarmiðum skipulags-
hyggju. Þrír af fjórum stjórnmálaflokkum hafa
setið í ríkisstjórn á tímabilum, sem kenna verð-
ur við frjálshyggju, og aftur á tímabilum, sem
kenna verður við skipulagshyggju. Svipuðu
máli gegnir um hagfræðinga. íslenzkir hag-
fræðingar hafa, ekki síður en erlendir starfs-
bræður þeirra og stjórnmálamennimir sjálfir,
ýmist hneigzt frekar að frjálshyggju eða skipu-
lagshyggju. En þrátt fyrir þetta hafa þeir nær
6