Úr þjóðarbúskapnum - 01.12.1966, Blaðsíða 32

Jónas Kristjánsson:
Iðnþróun á íslandi
Ritgerð þá, sem hér birtist, skrifaði höfundur til B.A. prófs í atvinnu-
sögu við Háskóla íslands. í ritgerðinni er tiltækt hagskýrsluefni um
iðnaðinn tekið saman í höfuðdráttum og það notað til að gefa skýr-
ari mynd af iðnþróuninni en áður hefur verið veitt. — Höfundur
hafði samráð við Hagstofu íslands og Efnaliagsstofnunina um efnis-
öflun og meðferð efnisins. Ennfremur var töluleg meðferð efnisins
yfirfarin í Efnahagsstofnuninni, og hafa verið gerðar iiokkrar breyt-
ingar af því tilefni.
mjög frá upphaflegri
blaðsins Vísis.
1. Iðnþróunin fram að 1940.
Þegar frá eru skildar hinar misheppnuðu
Innréttingar í Reykjavík á ofanverðri átjándu
öld, er saga iðnþróunar á íslandi eingöngu
tengd 20. öldinni. Af eðlilegum ástæðum voru
íslendingar seinir til leiks á þessu sviði.
Um aldamótin síðustu var rétt farið að örla
á handiðnaðarmönnum, en handverk var samt
enn stundað að meginhluta sem hjáverk með
landbúnaði eða fiskveiðum, en ekki sem sjálf-
stæð atvinna. Eftir aldamótin hófust fyrir al-
vöru bankaviðskipti innanlands, notkun pen-
inga jókst og launagreiðslur í peningum urðu
algengar. Innleiðing peningakerfis í dagleg
viðskipti stuðlaði að aukinni verkaskiptingu
og ýtti undir handiðnaðinn.
Verksmiðjuiðnaður hófst ekki hér, fyrr en
hvítu kolin voru komin til sögunnar. Raforkan
varð hér á landi undirstaða vélvæðingar þeirr-
ar, sem er helzta einkenni verksmiðjuiðnaðar.
Árið 1921 var fyrsta rafstöðin í Reykjavík tek-
Meimildir þessa kafla eru aðallega þrjár: Nr. 2,19 og
25, — sjá heimildaskrá.
Skýringar og atliugasemdir hafa verið styttar
mynd sinni. — Höfundur er nú ritstjóri dag-
in í notkun og þá voru rafstöðvar komnar í
tólf kaupstaði og kauptún á íslandi. Árið 1934
voru rafstöðvarnar orðnar 38, og árið 1937 tók
Sogsvirkjunin til starfa.
Áratuginn 1920—1930 jókst hlutdeild iðnað-
ar og skyldra starfa í atvinnuframfærslu þjóð-
arinnar úr 11,3% í 18,9%, sem er næstum því
tvöföldun. Þetta var áratugur mikilla athafna
og framfara. Árið 1929, næstsíðasta árið fyrir
kreppuna, var þenslan í algleymingi og verk-
smiðjuiðnaðurinn var kominn á braut örs vaxt-
ar. Það ár störfuðu hér 13 síldar- og fiskimjöls-
verksmiðjur og nokkrum íshúsum hafði verið
breytt í vélfrystihús. Iðnvæðing hófst hér
fyrst að ráði í fiskiðnaðinum.
Árin 1928—1933 var reist stór síldarverk-
smiðja, 2 fiskimjölsverksmiðjur, nýtízku lýsis-
vinnslustöð, lýsisbræðslustöð, fiðurhreinsun, 3
smjörlíkisgerðir, ölgerð, 2 skógerðir, sjóklæða-
gerð, 2 vinnufatagerðir, 1 burstagerð, 2 efna-
gerðir, 3 leikfangagerðir, færagerð, 2 pípugerð-
ir, súkkulaði- og sælgætisgerðir, sútun, 850
tonna slippur og stálsmiðja. Nliklar framfarir
voru í málmsmíði og húsgagnasmíði.
Um þetta leyti urðu snögg umskipti. Krepp-
30