Úr þjóðarbúskapnum - 01.12.1966, Blaðsíða 34

ÚR ÞJÓÐARBÚSKAPNUM
á fjórum árum. Bratti línuritsins á mynd 1
þessi árin gefur til kynna breytinguna frá því,
sem áður var.
Styrjöldin varð til þess að draga verulega
úr innflutningi erlendra iðnaðarvara og auka
um leið eftirspurnina eftir innlendum iðnaðar-
vörum í hinna stað. Ný iðnfyrirtæki spruttu
upp, einkum í neyzluvöruiðnaði, því þar var
þörfin mest, þegar lokaðist fyrir erlenda inn-
flutninginn.
Hins vegar hafði styrjöldin þveröfug áhrif
á fiskiðnaðinn. Erlendir saltfisksmarkaðir lok-
uðust alveg og á sama tíma jókst eftirspurn í
Bretlandi eftir óunnum ísfiski svo gífurlega,
að á augabragði varð ísfiskur helzta útflutn-
ingsvara landsins. Oll fiskvinnsla átti erfitt
uppdráttar nema helzt frystiiðnaðurinn, sem
átti góðan markað í Bretlandi og Bandaríkj-
unum. Ágizkun um vinnuaflsþróunina í fisk-
iðnaði á þessum tíma sést á línuriti á mynd 1.
Erfiðasta vandamál iðnaðarins á þessum ár-
um var skortur á hráefni og tækjum, sem fylgdi
í kjölfar samgönguerfiðleikanna á Atlantshafi
á stríðstímanum og lítils framboðs á tækjum
til friðsamlegra nota hjá hinum stríðandi þjóð-
um.
„Bretavinnan“ svonefnda virðist hins veg-
ar ekki hafa komið neitt við iðnaðinn. Þótt
nokkur hluti iðnaðarins hefði í stríðsbyrjun
verið hálfgerð atvinnubótavinna, dró ekki úr
iðnaði, heldur þvert á móti, eins og mynd 1
sýnir. Vinnuaflið, sem Bretavinnan sogaði til
sín, — 3600 manns þegar mest var — virðist
að mestu hafa komið úr landbúnaði og að
nokkru úr hópi atvinnulausra í bæjum. Raun-
ar var mikið dulið atvinnuleysi í landbúnaði
á árunum fyrir stríð. Það fólst í því, að miklu
fleiri unnu við landbúnaðarstörf en verkefni
voru fyrir, og umframfólkið átti þess lítinn
kost að fá sér vinnu í bæjum, þótt það hefði
fegið viljað. Bretavinnan fékk sitt vinnuafl
fyrst og fremst af þessu umframfólki landbún-
aðarins og átti þannig drjúgan þátt í að eyða
hinu dulda atvinnuleysi þar. Bretavinnan kom
þannig ekki niður á iðnaði. Vinnuaflsskort-
inn í iðnaði á þessum árum má telja aðallega
til kominn vegna geysilegrar eigin þenslu hans.
Gera má ráð fyrir, að árið 1939 hafi nærri
helmingur vinnuafls í iðnaði verið í fiskiðnaði
— sjá mynd 1 — og drjúgur hluti afgangsins
hafi verið við vinnslu landbúnaðarafurða. Við
lok stríðsins 1945 var ástandið orðið gerbreytt.
Þá hefur fiskiðnaðurinn ekki nema um fjórð-
ung af vinnuafli iðnaðarins. Vöxturinn í öðr-
um greinum iðnaðar hefur því verið gífurlegur
á þessum fáu árum. Um þetta eru ekki til
neinar tölur, en það kemur í ljós, ef borin er
saman annars vegar stóraukning vinnuafls í
iðnaði í heild og hins vegar hin sérstæða sam-
dráttarþróun vinnuafls í fiskiðnaði.
íslendingar voru rík þjóð í stríðslok. í nóv-
ember 1944 náðu inneignir erlendis hámarki,
586 milljónum króna. Strax í stríðslok voru
gerðar ráðstafanir til að verja sem mestu af
þessu fé til uppbyggingar atvinnuveganna,
einkum sjávarútvegs og fiskiðnaðar. Slíkrar
uppbyggingar var raunar brýn þörf. Hin hag-
stæða viðskiptaaðstaða landsins sem matvæla-
framleiðanda fyrir önnum kafnar styrjaldar-
þjóðir hvarf allt í einu, og sömuleiðis hurfu
tekjurnar af erlenda setuliðinu. Á sama tíma
hafði þjóðin vanið sig á mikla neyzlu sem nýrík
þjóð. Hins vegar var í stríðslokin ekki til nein
traust efnahagsleg undirstaða slíkrar neyzlu,
þegar stríðsgróðans naut ekki lengur við. At-
vinnuvegirnir voru enn frumstæðir og iðnað-
urinn var kominn skammt á veg.
3. Fjármagnsþróunin 1945—1964.
1945-1948.
Fjárfesting í iðnaði var gifurleg árið 1946,
um helmingi meiri en hún hafði verið árið
áður. Naut iðnaðurinn góðs af hinum miklu
gjaldeyrissjóðum, sem höfðu hlaðizt upp á
stríðsárunum. Nam vélvæðing iðnaðarins árið
1946 rúmlega 38 milljónum króna á verðlagi
þess árs og komu 70% af henni í hlut fiskiðn-
32