Úr þjóðarbúskapnum - 01.12.1966, Qupperneq 11

FRJÁLSHYGGJA OG SKIPULAGSHYGGJA
Framleiðsla landsmanna hefur verið sett í bein
tengsl við erlenda markaði með leiðréttingu
gengisskráningar og aukningu innflutnings-
frelsis. Þessi tenging við markaðinn, ásamt al-
mennu athafnafrelsi og tiltölulega góðum af-
komuhorfum í atvinnurekstri, þegar fyrstu örð-
ugleikar umskiptanna voru úr sögunni, hefur
stuðlað að hagkvæmri nýtingu atvinnutækja
og vinnuafls og beint fjárfestingu í arðvæn-
lega farvegi. Hagstæð ytri skilyrði hafa svo
enn aukið vöxt framleiðslu og rauntekna. í
kjölfar þessarar þróunar hefur framkvæmda-
hugur opinberra aðila jafnt sem einkaaðila
örvast meir en svaraði til aukningar fram-
kvæmdagetu. Jafnframt hefur viðleitni ein-
staklinga og hagsmunasamtaka til þess að ná
til sín sem mestum hluta aukinna þjóðartekna
fengið byr undir báða vængi. Það hefur ýtt
enn frekar undir þá viðleitni, að á undan þess-
um tímabilum höfðu farið tímabil með lítilli
eða engri hækkun rauntekna. Þá hefur það
komið til sögunnar, að hagvöxturinn hefur
ekki gengið jafnt yfir frekar en hagvöxtur yfir-
leitt gerir. Samfara örum vexti í sumum at-
vinnugreinum og landshlutum hefur orðið
hnignun í öðrum. Við þetta hafa þeir, sem
orðið hafa hart úti, að sjálfsögðu átt erfitt að
sætta sig, jafnframt því sem vafi hefur leikið á,
hversu æskileg þessi sjálfvirka þróun væri fyr-
ir þjóðarbúið allt, þegar til lengdar léti. Við
þessar afleiðingar hagvaxtarins, almenna of-
þenslu samfara erfiðleikum einstakra atvinnu-
greina, hefur frjálshyggjustefnan ekki getað
ráðið við þær aðstæður, sem ríkjandi hafa ver-
ið hér á landi. Velgengnin sjálf hefur orðið
henni að fótakefli. Markaðstengslin hafa verið
rofin hvert á fætur öðru, unz skipulagshyggj-
an hefur á ný setið í öndvegi.
Tímabil skipulagshyggjunnar.
Miklar vonir hafa verið við það tengdar í
upphafi hvers tímabils skipulagshyggjunnar,
að betra skipulag atvinnulífsins gæti leitt til
skjótra framfara og aukinnar velmegunar. At-
hyglin hefur beinzt að því, sem aflaga hefur
farið í rekstri atvinnufyrirtækja og uppbygg-
ingu atvinnugreina, og afskiptaleysi frjáls-
hyggjunnar verið um þá annmarka kennt. —
Jafnframt hefur áherzla verið lögð á handa-
hóf og óréttlæti tekju- og eignaskiptingar.
Nauðsyn hefur verið talin á nákvæmum at-
hugunum á atvinnulífinu, rekstri atvinnufyrir-
tækja og á tekju- og eignaskiptingu. Talið
hefur verið, að almenn hagstjórnartæki væru
gagnslítil eða gagnslaus. Nauðsynlegt væri,
að bein íhlutun þess opinbera kæmi til, svo
tryggja mætti að sú framleiðsla dafnaði, sem
þjóðarbúinu væri hollust, þær framkvæmdir
sætu í fyrirrúmi, sem þýðingarmestar væru,
og gjaldeyrir væri notaður til nauðsynja í stað
óþarfa.
Á öllum þremur tímabilum skipulagshyggj-
unnar hefur verið fitjað upp á nýjungum í at-
vinnurekstri, sem síðar meir hafa reynzt þýð-
ingarmiklar, og ráðizt í framkvæmdir, sem
með tíð og tíma hafa skilað þjóðarbúinu góð-
um arði. Það ætti heldur ekki að gleymast,
sízt á þessum stað, að á þessum tímabilum
hafa verið framkvæmdar athuganir á efna-
hagsmálum, sem hafa drjúgum aukið þekk-
ingu okkar á þeim málum, enda þótt þær hafi
haft litla eða enga þýðingu fyrir stjóm efna-
hagsmála á tímabilinu sjálfu. En illa hefur
gengið að finna leiðir til bætts skipulags, og
vonirnar um skjótan árangur hafa brugðizt.
Oll þrjú tímabil skipulagshyggjunnar hafa
verið tímabil stöðnunar frekar en vaxtar. Á
hinn bóginn hefur verðlags- og kaupgjalds-
þróunin reynzt viðráðanlegri á þessum tíma-
bilum en endranær. Hægur vöxtur þjóðartekna
hefur átt sinn þátt í þessu, auk þess sem vax-
andi misræmi í verðlagi hefur um skeið getað
stuðlað að nokkrum stöðugleika í almennu
verðlagi, eða a. m. k. í mælikvörðum almenns
verðlags. Það, sem afdrifaríkast hefur reynzt
á tímabilum skipulagshyggjunnar, er þó ekki
hægur vöxtur þjóðartekna, heldur þrálátur og
2
9