Úr þjóðarbúskapnum - 01.12.1966, Page 13

FRJÁLSHYGGJA OG SKIPULAGSHYGGJA
ið sé ekki gert óvirkt fyrir atbeina einstakling-
anna og félaganna sjálfra, og að stefnuföst
opinber íhlutun komi til sögunnar, að því leyti,
sem markaðskerfið vegna sérstakra aðstæðna
sé óstarfhæft eða úr lagi fært. Þá er það ekki
síður þýðingarmikið, að hið opinbera hafi for-
ustu um mörkun almennrar stefnu fyrir hverja
atvinnugrein um sig, í samráði við samtök
þeirra, sem í greininni starfa. Þessi stefnu-
mörkun mundi miða að því, að ákveða þau
almennu skilyrði, sem atvinnugreinin starfar
við og þróast undir, þar á meðal ekki sízt þau
skilyrði, sem hið opinbera sjálft skapar með
sinni eigin starfsemi og aðgerðum. En þessi
stefnumörkun og önnur opinber afskipti af
atvinnulífinu mega sízt af öllu byggjast á
handahófi eða mótast af hagsmunastreitu ein-
stakra fyrirtækja eða atvinnugreina. Ef vel á
að vera, verða þau að byggjast á skipulegum
athugunum og mótast af ákveðnum hagræn-
um og félagslegum sjónarmiðum.
Sé það þýðingarmikið, að mörkuð sé stefna
í þróun einstakra atvinnugreina, gildir þetta
ekki síður um opinberar framkvæmdir og
þjónustu, svo sem í samgöngumálum, raforku-
málum, menntamálum og heilbrigðismálum.
Hér getur markaðskerfið ekki komið að haldi
nema að takmörkuðu leyti. í þess stað verður
að koma könnun á þeim þörfum, sem sinna
á, hagrænt mat á þeim leiðum, sem til greina
koma við fullnægingu þarfanna, og samræm-
ing hagrænna og félagslegra sjónarmiða.
Það væri sízt rétt að fara í launkofa með,
hversu fjarri fer því, að opinberir aðilar og
samtök atvinnugreina hér á landi séu enn sem
komið er fær um að gegna því hlutverki, sem
mörkun stefnu í atvinnugreinum og opinber-
um framkvæmdum og þjónustu leggur þeim
á herðar. Nauðsynleg þekking er ekki fyrir
hendi nema að takmörkuðu leyti. Stofnanir
eru hér sjaldan nema vísir þess, sem þær
þyrftu að verða. Margar þeirra, þar á meðal
ráðuneytin sjálf, fylgja þar að auki enn hefð-
bundnum skilningi á verkefnum sínum, og er
hann aðeins að litlu leyti í samræmi við þau
sjónarmið, sem hér hafa verið sett fram. Þess-
ir erfiðleikar eru bein afleiðing fámennis okk-
ar og tiltölulega nýfengis sjálfstæðis, og eru
hinir sömu og þróunarlöndin eiga við að etja.
Þeir ættu ekki að aftra okkur frá því að byrja
að feta þessa leið, ef við jafnframt gerum
okkur Ijóst, að löng leið er fyrir höndum.
Notkun almennra hagstjómartækja.
Annað veigamikið atriði, sem reynslan ætti að
gefa vísbendingu um, er notkun almennra hag-
stjórnartækja annars vegar, en þar á ég fyrst
og fremst við stjórn peningamála og fjármála,
og notkun beinna hagstjórnartækja hins vegar,
þ. e. fyrst og fremst gjaldeyris- og innflutn-
ingshafta og fjárfestingareftirlits. Notkun al-
mennra hagstjórnartækja á sér skamma sögu
hér á landi, og að vonum hefur verið lítill
skilningur á eðli og þýðingu þeirra tækja. Ekki
eru nema fá ár síðan við eignuðumst sjálf-
stæðan Seðlabanka, og miklir erfiðleikar hafa
hér á landi, eins og raunar annars staðar,
reynzt á beitingu fjármálastjórnar ríkisins á
tímum ofþenslu. Eigi að síður getur það ekki
farið á milli mála, að þessi tæki eru öflugustu
hagstjórnartæki, sem völ er á, hér á landi jafnt
sem annars staðar, einkum og sér í lagi ef þau
eru réttilega samhæfð. Sé þessum tækjum
ekki beitt, eru bein hagstjórnartæki haldlaus.
Sé þessum almennu hagstjórnartækjum hins
vegar beitt, þarf ekki á beinum hagstjórnar-
tækjum að halda nema að takmörkuðu leyti
og undir sérstökum kringumstæðum, enda
samræmist almenn taotkun þeirra ekki starf-
semi markaðskerfisins. Á hinn bóginn er ekki
við því að búast, að hægt sér að beita almenn-
um hagstjórnartækjum af nægilegri festu,
nema víðtækur skilningur og samstaða sé um
nauðsyn þeirra. En skortur á fullri festu í
beitingu þessara tækja, ræður einatt mestu
um það, að heilbrigður vöxtur breytist í of-
þenslu.
11