Úr þjóðarbúskapnum - 01.12.1966, Page 38

ÚR ÞJÓÐARBÚSKAPNUM
5. Vinnsluvirðisþróunin 1950—1960.
í köflunum hér að framan, 3. og 4. kafla,
hefur verið rætt um þá tvo meginþætti, sem
lagðir eru í iðnaðinn, vinnu og fjármagn. Nú
kemur röðin að því, sem fæst út úr iðnaðin-
um, — vinnsluvirðinu. Á því sviði er minna
um tölulegar upplýsingar, því þar er ekki til
neitt samfellt efni sambærilegt við skýrslur
Hagstofunnar um vinnuafl og áætlanir Efna-
hagsstofnunarinnar um fjármagn. Hér verður
því að stikla á Iðnaðarskýrsluárunum 1950,
1953 og 1960, og jafnvel það verður að gera
með sérstökum tilfæringum, sem lýst er í
skýringum um töflur 4 og 5, er sýna vinnslu-
virði iðnaðarins þessi ár, en þar er einnig birt
skilgreining hugtaksins vinnsluvirði.
Hlutdeild í vergu framleiðsluverðmæti.
Hlutur vinnsluvirðisins í vergu framleiðslu-
verðmæti í iðnaðinum í heild var um 35% árið
1950, en um 30% árin 1953 og 1960. Þetta
kunna að virðast tortryggilegar tölur, en þær
eiga samt sínar skýringar.
Ef einstakar iðngreinar eru athugaðar nánar,
kemur í Ijós, að í flestum þeirra lækkaði hlut-
ur vinnsluvirðisins jafnt og þétt á tímabilinu.
Þær iðngreinar, þar sem hlutur vinnsluvirðis-
ins lækkaði þannig, eru: Vefjariðnaður 47,5% —
42,4% - 35,3%, fataiðnaður 42,9% - 37,3% -
36,3%, trésmíði 59,9% — 52,6% — 35,0%, pappírs-
iðnaður 34,9% — 28,2% — 16,5%, prentun, 68,4%
—66,3% — 63,6% og málmsmíði 63,0% — 51,4%
- 44,1%.
Hlutur vinnsluvirðisins í vergu framleiðslu-
verðmæti matvælaiðnaðar hækkaði aftur á
móti þannig: 20,7% — 22,4% — 24,7%, og er
matvælaiðnaður eina greinin, sem sýnir slíka
þróun. Steinefnaiðnaður hefði lækkað á öllu
tímabilinu eins og hinar greinarnar, ef Sem-
entsverksmiðjan hefði ekki hækkað upp tölu
ársins 1960: 39,4% - 37,6% - 38,7%.
í efnaiðnaði varð sérkennileg þróun: 28,4% —
20,6% — 33,0%. Skýringin er sú, að árið 1953
störfuðu flestar síldarverksmiðjur landsins lít-
ið sem ekkert vegna skorts á bræðslusíld. Það
hafði tvenns konar áhrif til lækkunar á prósent-
tölu ársins 1953. í fyrsta lagi var vinnsluvirði
og afkoma verksmiðjanna léleg og í öðru lagi
minnkuðu áhrif verksmiðjanna á prósenttök-
una í efnaiðnaði og í staðinn jukust áhrif ann-
arra undirgreina efnaiðnaðar, sem minna
vinnsluvirðishlutfall höfðu.Árið 1960 var starf-
semi verksmiðjanna stórum meiri en 1953, og
þá var Áburðarverksmiðjan komin í hópinn,
svo að árið 1960 var prósenttalan mun hærri
en 1953 og ívið hærri en 1950.
Heildarmyndin sýnir þannig lækkun vinnslu-
virðishlutfallsins í flestum iðngreinum öðrum
en matvælaiðnaði (fiskiðnaði). Skýringin virðist
felast annars vegar í breyttum afstöðum milli
gengis á erlendum gjaldeyri og innlends fram-
leiðslukostnaðar, en hins vegar í breyttum
raunverulegum hlutföllum milli vinnslustigs
hráefnanna og þeirrar vinnslu, sem fer fram
innanlands.
Hvað fyrra atriðið snertir, afstöður gengis
og kostnaðar, er þess að gæta, að fyrsta skýrslu-
árið, 1950, var gengið fellt hinn 20. marz, en
iðnaðarskýrslurnar voru ekki umreiknaðar til
hins nýja gengis fyrir allt árið. Svo var hins
vegar gert í iðnaðarskýrslum ársins 1960. —
Þetta veldur tiltölulega lágu verðlagi erlendra
hráefna og rekstrarvara árið 1950 og þar með
tiltölulega háu hlutfalli vinnsluvirðis af fram-
leiðsluverðmæti. Þessar afstöður koma frarn
með gagnstæðum hætti í útflutningsiðnaði, og
skýrir það sérstöðu fiskiðnaðarins a. m. k.
að nokkru leyti.
Auk þessa virðist ljóst, að orðið hafi breyt-
ingar á raunverulegum hlutföllum milli
vinnslustigs hráefna og vinnslunnar í iðnaðar-
greinunum. Eftir því sem smekkur þróast,
gæðasamkeppnin skerpist og viðskipti greiðast,
er eðlilegt að framleiðslugreinarnar leiti víðar
fanga um efnishluta og þjónustu, sem aðrar
framleiðslugreinar og önnur lönd hafa betri
tök á að leggja til. Þróun af þessu tagi virðist
36