Fréttablaðið - 05.12.2014, Blaðsíða 27

FÖSTUDAGUR 5. desember 2014 | SKOÐUN | 27
Sáuð þið síðasta Downton Abbey
í sjónvarpinu? Oh, lafði Crawley
var í svo flottum kjól. Og matur-
inn! Af hverjum borðum við ekki
svona fínan mat á hverjum degi
í dag? Og hattarnir. Af hverju
erum við ekki lengur með hatta?
Flest vitum við að Downton
Abbey er skáldskapur. Lífið í
hinu stéttskipta enska samfé-
lagi við upphaf 20. aldar var ekki
svona glamorús í alvörunni. Ef
Downton Abbey ætti eitthvað
skylt við fortíðina væri hin geð-
þekka vinnukona, Anna, skítug
upp fyrir haus og Crawley lávarð-
ur danglaði oftar í herra Bates en
hundinn sinn. Það eru þó einstaka
menn sem virðast ekki þekkja
muninn á fortíð og skáldskap.
Grimmúðlegir tímar
Hann fæddist sjötíu árum áður
en veraldarvefurinn var fund-
inn upp en samt er hann virkur á
Twitter. Ef hann væri ekki orðinn
91 árs væri hann framtíð breska
Verkamannaflokksins. „Ég kom í
heiminn á því herrans ári 1923,“
sagði Harry nokkur Smith í ræðu
á flokksfundi nýverið. „Æska
mín, rétt eins og æska flestra
annarra á þessum tíma, var ekki
að neinu leyti eins og þáttur
í Downton Abbey. Þetta voru
grimmúðlegir tímar, frumstæð-
ir tímar.“ Og hvers vegna voru
þessir tímar svona grimmúðlegir
samkvæmt Harry? „Vegna þess
að heilsugæsla fyrir almenning
var ekki til.“
Í ræðu sinni rifjaði Harry upp
þjáningarfull öskur nágranna-
konu sem dó hægum, kvala-
fullum dauðdaga sökum krabba-
meins. Hún hafði ekki efni á að
kaupa morfín til að stilla verk-
ina. Hann rifjaði upp þegar hann
missti systur sína úr berklum.
Líki hennar var kastað í ómerkta
fátækragröf.
Ræða Harrys var magnþrung-
in og mátti sjá tár á hvarmi víða
um salinn. Eftir að Harry lauk
máli sínu ætlaði fagnaðarlátun-
um aldrei að linna.
Afturvirkir átthagafjötrar
En hingað heim. Starfsfólk Fiski-
stofu afhenti sjávarútvegsráð-
herra áskorun í upphafi vik-
unnar þar sem þess var krafist
að hætt yrði við að flytja höfuð-
stöðvar Fiskistofu frá Hafnar-
firði til Akureyrar. Næsta dag
bárust fréttir af því að ríkis-
stjórnin hefði samþykkt, sam-
kvæmt tillögu forsætisráðherra,
að leggja fyrir Alþingi frumvarp
til laga um breytingar á lögum
um Stjórnarráð Íslands. Meðal
annars er lagt til að ráðherrar
fái auknar heimildir til að færa
stofnanir á milli sveitarfélaga.
Ekki verður komist að annarri
niðurstöðu en þeirri að Sigmund-
ur Davíð sé búinn að horfa aðeins
of mikið á Downton Abbey. For-
tíðarblætið er slíkt að maður
óttast að næst verði teknir upp
afturvirkir átthagafjötrar: Allir
þurfa að flytja til þess staðar sem
langafi þeirra bjó á. Í torfkof-
ana með ykkur! Niður með flat-
skjáina, upp með Njálu, fokk Nike
Free, allir í sauðskinnsskóna,
kerti og spil í jólagjöf frá Fram-
sóknarflokknum handa öllum,
áfram Ísland!
En ekki frekar en í hinu raun-
verulega Downton Abbey var
lífið í íslenskum torfkofum sá
glamúr sem framsóknarmenn
virðast telja. Húsfreyjur liðu ekki
draumkennt um baðstofuna, lögu-
legar í upphlutum sínum eins og
Nigella Lawson, með nýsteiktar
pönnsur í annarri og spenvolga
mjólk í hinni á meðan húsbóndinn
fór með húslestur og hugleiddi
svo karlkyns steríótýpur í Íslend-
ingasögunum er hann dundaði
sér við að mjólka kýrnar. Nei, það
voru lýs og mýs, það var kal og
einangrun í afdal, það var hungur
og dumbungur.
Ríkisstjórninni virðist hins
vegar ekki nægja að snúa við
þróun mannsins þegar kemur að
búferlaflutningum úr sveitum
í borgir. Hún virðist staðráðin í
að bakka alfarið með framfarir
vestrænnar siðmenningar eins og
þær leggja sig.
Hinn raunverulegi forsendubrestur
Við Íslendingar erum rík þjóð í
flestum skilningi þess orðs. Við
eigum auðæfi, auðlindir og mann-
auð. Við búum við frið á landi sem
er óumdeilanlega okkar. Fram-
sóknarflokkurinn vann kosn-
ingasigur vegna loforðs um að
leiðrétta meintan forsendubrest.
Tíndir hafa verið til 80 milljarð-
ar úr ríkiskassanum sem ríkis-
stjórnin dreifir nú eins og jóla-
sveinar til húsnæðiseigenda sem
setja skóinn sinn út í glugga. Hinn
raunverulegi íslenski forsendu-
brestur er hins vegar allt annar.
„Við megum aldrei hætta að
passa upp á heilbrigðiskerfið
okkar,“ sagði Harry Smith í ræðu
sinni á flokksþingi Verkamanna-
flokksins. „Ef við gerum það
verður framtíð ykkar fortíð mín.“
Hinn raunverulegi íslenski for-
sendubrestur er sá að ein ríkasta
þjóð í heimi er að glopra niður
heilbrigðiskerfinu sínu. Á hverj-
um degi berast okkur sögur af
fólki sem bíður eftir að komast í
aðgerðir, fær ekki lyf, kemst ekki
í réttu tækin á Landspítalanum
því þau eru biluð. Ég veit ekki
með framsóknarfólk sem virðist
óska okkur öllum hins fábreytta
sveitalífs forfeðra okkar, en sjálf
kæri ég mig ekki um að fortíð
Harry Smith verði framtíð mín.
Skítt með
heilbrigðiskerfið
Í DAG
Sif
Sigmarsdóttir
rithöfundur
Ekki verður komist að
annarri niðurstöðu
en þeirri að Sigmundur Dav-
íð sé búinn að horfa aðeins
of mikið á Downton Abbey.
Fortíðarblætið er slíkt að
maður óttast að næst verði
teknir upp afturvirkir átt-
hagafjötrar: Allir þurfa að
flytja til þess staðar sem
langafi þeirra bjó á.
AF NETINU
Því miður
Íslenskir læknar hafa menntað sig á bestu háskólasjúkrahús-
um í Evrópu og Ameríku án nokkurs kostnaðar fyrir íslenska
ríkið. Sá kostnaður sem til hefur fallið hafa læknar staðið fyrir.
Fá lönd hafa notið viðlíka vildarkjara þegar kemur að sérnámi
lækna. Hvað þá að meirihluti sérfræðinga sæki menntun sína
hjá stórum heimsþekktum háskólasjúkrahúsum, slíkt gerist
ekki einu sinni í þeim löndum sem þeir sérmennta sig í.
Það er þess vegna sem ég óttast að ef læknastéttin upplifir höfnun
núna af hálfu ríkisvaldsins að læknar muni sækja til þeirra landa sem
þeir menntuðu sig í eða þeir yngri koma ekki heim úr sérnámi.
http://blog.pressan.is
Gunnar Skúli Ármannsson
Á dögunum birtust ritdómar
Björns Þórs Vilhjálmssonar um
bækurnar Englaryk eftir Guð-
rúnu Evu Mínervudóttur og KOK
eftir Kristínu Eiríksdóttur. Ollu
dómarnir miklu fjaðrafoki. Fyrir
þá sem ekki eru kunnir íslenskri
umræðuhefð kann að vera erfitt
að skilja hin hörðu viðbrögð sem
þeir framkölluðu, enda var um
að ræða yfirvegaða, rökstudda
skoðun rýnanda á verkunum þar
sem rætt var um stíl og frásagn-
armáta bókanna. Hvort sem fólk
kann að vera sammála niðurstöðu
dómanna eður ei er í sjálfu sér
auka atriði, enda er sjaldan hægt
að ræða gæði bókmennta nema á
huglægan hátt og oft er það jafn-
vel bundið tíðaranda.
Viðbrögð sumra vel þekktra
radda í bókmenntageiranum voru
því miður af öðrum meiði. Einn
verðlaunahöfundur uppnefndi rýn-
andann „pungrottu“ og annar gaf í
skyn að hann hataði aðra skáldkon-
una á sama tíma og hann dreymdi
um að sofa hjá henni.
Okkur fannst afar leitt að sjá
þessa höfunda tjá skoðun sína
með þessum hætti, enda berum
við ómælda virðingu fyrir þeim
og skrifum þeirra.
Áður höfum við gagnrýnt yfir-
borðskennda bókmenntaumræðu
Íslands og þá leiðu staðreynd að
meirihluti bókaútgáfu sé ávallt
sömu tvo mánuðina rétt fyrir jól.
Það að bókadómar birtist einna
helst á sama tíma fyllir umræðuna
af upphrópunum og innihaldsrýr-
um stjörnudómum, en tímapressan
verður of mikil fyrir bæði rithöf-
unda og gagnrýnendur til að virki-
legt samtal geti átt sér stað.
Í þessu samhengi geta rithöf-
undar og bókaforlög verið eins og
hver annar hagsmunahópur sem
ekki þolir gagnrýna umræðu um
sig sjálfan, sama á hvaða forsend-
um hún byggir. Það er aldrei auð-
velt að heyra að einhverjum mis-
líki það sem maður hefur skrifað,
en þann fyrsta í aðventu er meira
í húfi. Í hita leiksins virðist jafn-
vel allt í húfi.
Landlægt mein?
Hörð viðbrögð við gagnrýni ein-
kenna ekki bara umræðu um bók-
menntir. Eftirminnilegt er þegar
Jón Viðar Jónsson var bannfærður
úr Borgarleikhúsinu fyrir að gagn-
rýna listræna stefnu þess. Alvar-
legri dæmi er þó að finna í Íslands-
sögunni. Fram til ársins 1994 var
gagnrýni á embættismenn bönnuð
með lögum ef hún þótti ókurteis-
leg, og gat varðað þriggja ára fang-
elsisdómi fyrir að benda á, meðal
annars, lögregluofbeldi. Það þurfti
dóm frá Mannréttindadómstóli
Evrópu til að hnekkja þessum ólög-
um, líkt og hann hnekkir nú ítrek-
að meiðyrðamálum sem höfðuð eru
gegn fjölmiðlafólki.
Er þetta óþol við gagnrýninni
umræðu mögulega landlægt mein?
Að minnsta kosti virðist erfitt hér
á landi að nálgast umræðuna á
faglegum forsendum án þess að
blanda persónum inn í hana.
Ef það er eitthvað sem við þurf-
um að læra hér á landi þegar að
umræðu kemur er það að við þurf-
um ekki að skipa okkur í lið. Gagn-
rýni er nefnilega ekki persónuleg
árás rýnanda á höfund og hún er
ekki hlægilegt hjal í leiðindapúk-
um. Þetta er ekki við á móti þeim.
Munum að þeim sem fjalla um
bókmenntir er jafn annt um þær
og þeim sem þær skrifa.
Eins og Roland Barthes var tíð-
rætt um er höfundurinn dauður. Er
ekki tími til kominn að við sýnum
gagnrýnandanum sömu virðingu?
Að við leyfum honum líka að hvíla
í friði.
Í kjölfar þessara margumræddu
dóma glutraðist niður gott tæki-
færi til að hefja góða og haldbæra
umræðu um viðkomandi bækur.
Látum það ekki gerast aftur.
Ræðum saman og tökumst á um
bókmenntirnar, um innihald text-
ans, rökin og fagurfræðina, ekki
um ímyndaðar fýsnir eða slúður-
sögur.
Ræðum saman af ástríðu, kjarki
og rökfestu.
Af bókmenntaumræðu
MENNING
Kjartan Yngvi Björnsson og Snæbjörn
Brynjarsson
rithöfundar
➜ Ef það er eitthvað sem
við þurfum að læra hér á
landi þegar að umræðu
kemur er það að við þurfum
ekki að skipa okkur í lið.
Gagnrýni er nefnilega ekki
persónuleg árás rýnanda
á höfund og hún er ekki
hlægilegt hjal í leiðinda-
púkum. Þetta er ekki við á
móti þeim.