Dagblaðið Vísir - DV - 31.03.2010, Blaðsíða 68

68 MIÐVIKUDAGUR 31. mars 2010 VERÖLD
91 AQUARII AB Þegar við ímyndum okkur plánetur sjáum við fyrir
okkur plánetur sem snúast í kringum eina stóra sól. En staðreyndin er hins
vegar sú að fjölmargar stjörnur sem við sjáum á himninum eru sólkerfi fleiri en
einnar sólar. Í sólkerfinu 91 Aquarii eru fimm stjörnur og í nóvember 2003 var
stór gaspláneta í sólkerfinu uppgötvuð. Hún snýst í kringum aðalsólina 91 Aqu-
arii A og var plánetan því nefnd 91 Aquarii Ab til að forðast rugling við aðrar
stjörnur sólkerfisins. Það er mjög erfitt fyrir vísindamenn að koma auga á plán-
etur í sólkerfum margra stjarna, því bjarmi þeirra felur pláneturnar gjarnan. Því
er 91 Aquarii Ab ein fárra pláneta sem uppgötvuð hefur verið í slíku sólkerfi.
UMSJÓN: HELGI HRAFN GUÐMUNDSSON, helgihrafn@dv.is
TÚLÍPANAÆÐIÐ
n Verðbólan sem myndaðist á verði
túlípana í Hollandi um miðja sautjándu
öldina er oft nefnd sem fyrsta efnahags-
bóla sögunnar. Túlípanar komu fyrst til
sögunnar í Evrópu á sextándu öld þegar
blómin voru flutt frá sólríkum lendum
Tyrklands. Túlípanar slógu í gegn hjá Hol-
lendingum og kepptist yfirstéttarfólk um
að eignast þessi litskrúðugu blóm, sem
urðu með tímanum að stöðutákni. Túl-
ípanalaukar voru fluttir inn frá Tyrklandi
og síðar hófu hollenskir garðyrkjumenn
að rækta túlípana. Samhliða þessu óx
eftirspurn eftir túlipönum gífurlega og
á hátindi túlípanaæðisins voru knippi af
túlípanalaukum verðlögð á ríflega tíföld
árslaun iðnverkamanns. Í febrúar 1637
hrundi hins vegar túlípanamarkaðurinn
til grunna og í mörg ár á eftir fékkst
lágt verð fyrir laukana. Nú til dags er
hugtakið „túlípanaæði“ notað um ýmsar
efnahagsbólur í víðu tilliti.
MINNIR
Á MUNK
n Saki-apar eru af ættkvísl nýja-
heimsapakatta. Gvæönusaki sem hér
sést á mynd er
nokkuð spaugi-
legur í framan.
Hann dvelur nær
eingöngu í trjám
í hinum víðfeðma
Amasón-frum-
skógi og þar á
meðal í Brasilíu,
Venesúela,
Súrí nam og
Frönsku-Gvæ-
önu. Gvæönusaki er stundum
nefndur munksaki þar sem feldurinn
á höfði apans líkist nokkuð sígildri
munkaklippingu. Apar af þessari
tegund eru mjög sjaldséðir utan
náttúrulegra heimkynna sinna.
Tilraunir manna til að klófesta
apa af tegundinni, til að flytja í
dýragarð, enda nær oftast mjög illa.
Gvæönusaki er mjög fælinn api og
getur dáið úr taugaáfalli við minnsta
áreiti. Aparnir leggja aðallega hnetur,
ávexti og fræ sér til munns.
EYJAN SEM
HVARF
n Suður-Talpattieyja í Bengalflóa var
lengi þrætuepli stjórnvalda á Indlandi
og í Bangladess sem börðust um yfirráð
yfir henni. Eyjan var ekki stór, mannlaus
og ekki merkileg að öðru leyti en að í
grennd við hana liggja mikil olíuauðæfi
í hafinu. Ríkin áttu í áratugalöngu
sandkassastríði um eyjuna og skiptust
á að merkja hana með fánum landanna
og vakta hana með herskipum. Enginn
gat skorið úr um hvort ríkið ætti tilkall
til eyjarinnar fram yfir hitt. En nú geta
Indverjar og Bangladessar loksins hætt
að rífast um Suður-Talpattieyju, því hún
er horfin í sæ. Indverskir landfræðingar í
Jadavpur-háskólanum staðfestu það 24.
mars eftir að hafa að rýnt í gervitungla-
myndir.
Hellismunninn er nægilega stór til að tvær meðalstórar þyrlur geti lent inni í hellin-um. Við erum stödd í La Cueva del Fant-asma, Draugshelli í suðurhluta Venesú-
ela. Á þessum slóðum eru einar elstu bergtegundir
heims og lífríkið með því fjölbreyttasta sem þekk-
ist. Svæðið, sem stundum er kallað „Venesúelska-
Gvæana“ er gríðarlega erfitt yfirferðar, fyrir mann-
fólkið, hulið frumskógi og háum fjöllum og hæðum.
Það var því ekki fyrr en fyrir nokkrum árum sem
hellirinn uppgötvaðist. Inni í hellinum fundu vís-
indamenn áður óuppgötvaða froskategund, Colos-
thetus Breweri, sem nefnd var eftir manninum sem
kom fyrstur auga á hana, Charles Brewer-Carías.
Líffræðingar lýsa dýrinu sem smávöxnum og hrað-
skreiðum froski sem búi á klettasnösum og í lækj-
arpollum í hellinum og hlíðunum í kringum hann.
Hár foss rennur niður einn hellisvegginn og
myndar litla tjörn. Fyrst héldu menn að hellirinn
væri sá stærsti í heimi, en hellasérfræðingar bentu
svo á að hann væri strangt til tekið ekki hellir, held-
ur djúpt gil sem hrunið hefði yfir. Vísindamennirn-
ir stöldruðu ekki lengi við í La Cueva del Fantasma,
heldur komu sér til byggða áður en sólin hneig til
viðar, enda áttu þeir gífurlega langa leið fyrir hönd-
um. Enda vilja menn ekki traðka mikið á þessari
óspilltu frumskógarparadís.
Í óbyggðum og frumskógarlendi í suðurhluta Venesúela rákust menn á gríðarstóran
helli fyrir nokkrum árum. Þar hafði enginn maður stigið fæti áður, svo vitað sé.
Hellirinn er svo stór að í honum er hægt að lenda þyrlum.
RISAHELLIR
Í FRUMSKÓGINUM
Ný tegund Áður óuppgötvuð frosktegund
fannst í hellinum. Talið er að tegundin lifi aðeins í
hellinum og næsta nágrenni við hann.
Þykkir frumskógar Amasónsvæðið teygir
sig inn á suðurhluta Venesúela og þar vaxa
þykkir frumskógar með ótrúlegu lífríki.
Gríðarstór hellir Ef horft
er vel á myndina sjást tvær
þyrlur á hellisgólfinu.