Dagblaðið Vísir - DV - 31.03.2010, Blaðsíða 58

58 MIÐVIKUDAGUR 31. mars 2010 PÁSKABLAÐ
Jón skrifar bækur sínar heima hjá sér í
Mosfellsbænum, í 30 fermetra vinnustofu
sem hann hefur reist sér í garðinum sín-
um. Þangað fer hann á morgnana til vinnu
sinnar eftir að hafa komið börnunum sín-
um tveimur í skólann. Þegar Jón frumskrif-
ar bækur sínar gerir hann það með blýanti
á hvít blöð. „Morgnarnir eru mínir tímar.
Þegar ég er að frumskrifa vinn ég í svona
þrjá tíma. Þá er ekki mikil orka eftir. Þú set-
ur allt það sem þú hefur, alla orku í þessa
tíma og ert úrvinda. Eftir hádegi les ég
kannski eitthvað sem tengist því sem ég er
að vinna að, en annars er stór hluti vinn-
unnar – þó að maður tali nú ekki um skrift-
irnar sem vinnu því þetta er miklu frekar
andardráttur – að lesa aðra höfunda. Þeg-
ar ég er búinn að vinna í nokkra mánuði
að sögu byrja ég að slá textann inn á tölvu,
lesa yfir, breyta, bæta, og þá lengist vinnu-
tíminn og fer upp í svona 8 til 14 tíma á
dag. En rithöfundur er raunar alltaf að
vinna. Hann er alltaf að hugsa meðvitað
eða ómeðvitað um það sem hann er að
gera, leita eftir hugmyndum og velta fyrir
sér efninu,“ segir Jón Kalman.
Í vinnustofu Jóns er lítið viðarskrif-
borð sem hann situr
við, bókahillur þar
sem öllum bókunum
hans er raðað snyrti-
lega eftir höfundum
– bak við Jón, í sjón-
línu við höfuð hans,
eru skáldsögur eins
af uppáhaldshöf-
undum hans, Spán-
verjans Javier Marí-
as – lítill beddi sem
Jón situr stundum
á þegar hann skrif-
ar, eldhúskrókur þar
sem hann hellir upp
á kaffi og lagar te og
loks lítið baðherbergi
inn af króknum. Jón
hefur því allt sem
hann þarf í vinnu-
stofunni þar sem
allt er hreint og í röð
og reglu. Stór gluggi
vísar út í ræktarleg-
an lítinn garð þar
sem þrestir og starr-
ar borða eplin sem
Jón og fjölskylda
hans hafa skorið í
sundur og lagt fyrir
þá. Fuglahús hefur
verið neglt við eitt
tré fyrir þá. Kyrrð
ríkir yfir vinnustof-
unni og garðinum
líkt og yfir Jóni sem
er alúðlegur í við-
móti og persónulegur: Horfir yfirvegaður beint í augu viðmælanda síns á meðan hann tjáir sig.
Jón segir að starfi rithöfundarins megi líkja við langhlaup, á bak við 300 síðna bók séu kannski
500 síður – tæpur helmingur af blaðsíðunum fari því í ruslið. „Sumar senurnar koma nánast til-
búnar en svo eru aðrar sem þarf að endurskrifa aftur og aftur en svo enda ég kannski á því að
henda því. Ég er kannski búinn að vinna að einhverju í þrjár vikur og er sannfærður um það sé
stórkostlegt, en átta mig smám saman, eða skyndilega, á að það er eitthvað að, eitthvað í strúkt-
úrnum eða grunnhugsuninni sem gengur ekki upp og þá þarf maður stundum að henda öllu.
Þetta gerist alltaf öðru hverju. Á bak við 300 síðna bók eru kannski 500 til 600 síður, sem þýðir að
um það bil helmingur þess sem maður skrifar endar í ruslinu. Tvær af fyrstu skáldsögunum mín-
um fóru raunar allar í ruslið. Á bak við hverja vel heppnaða tilraun eru allmargar misheppnaðar.
Það er mjög sjaldan sem eitthvað fullskapað kemur út. Þetta er vinna, þetta er vinna og einbeit-
ing og úthald. Það mikilvægasta í þessu er að hafa alltaf trú á sjálfum sér en á sama tíma að efast
um allt sem þú gerir. Ef annað fer ertu illa staddur. Það versta sem hendir höfund er að hætta að
efast um sjálfan sig,“ segir Jón Kalman.
Um þessar mundir er Jón að vinna að þriðja bindinu í trílógíunni sem hófst með útgáfu
Himnaríkis og helvítis fyrir þremur árum. Önnur bókin í seríunni, Harmur englanna, kom svo út
í fyrra. Aðspurður segir Jón að hann viti ekki hvenær þessi þriðja bók muni koma út. „Bók kemur
út þegar hún er tilbúin,“ segir Jón sposkur á svip.
örugglega lært af okkur,“ segir Jón og bætir því
jafnframt við að apparat eins og Viðskiptaráð
sýni enn frekar fram á það sem hann telur vera
rétt, að ábyrgðin á hruninu hvíli alls ekki ein-
göngu á 30 til 40 auðmannaherðum.
„Viðskiptaráð var ekki skipað þessum 30 til
40 auðmönnum þannig að herðarnar eru fleiri.
En Viðskiptaráð var að segja það sem ég er
að segja: Smáþjóðakomplexinn er hættuleg-
ur því þegar slíkri þjóð fer að ganga vel fyllist
hún hub ris,“ segir Jón Kalman en orðið hubris
er ættað úr forngrísku og þýðir ofdramb eða
hroki. Þjóðin ofmetnaðist því á dögum góðær-
isins að mati Jóns.
DJÚPSTÆÐAR SKÝRINGAR
Jón segir aðspurður að þessar skýringar hans
á hruninu séu vissulega djúpstæðar en þetta
sé vegna þess að hrunið sé djúpstætt. „Ef þær
væru ekki djúpstæðar þá væri hrunið ekki
djúpstætt. Skýringarnar blasa ekki við vegna
þess að það eru ekki bara efnahagslegar skýr-
ingar á þessu og það eru ekki bara 30 til 40
manns sem ber að kenna um þetta. Hrun-
ið snýst um þróun samfélagsins frá lýðveldis-
stofnun og vegna þess að við höfum ekki gert
það upp við okkur hvernig þjóð við viljum vera.
Þróunin hefur á einn eða annan hátt stefnt að
þessu,“ segir Jón Kalman.
Jón telur því að núna sé tækifærið til að gera
upp við þá hugsun sem hann gagnrýnir og
kennir við smákóngahyggju. „Núna er tækifæri
til að setjast niður, skoða sjálfsmynd okkar og
rannsaka fortíð okkar. Þú gerir þetta þegar þú
ert í rústunum. Ekki síðar.“
SMÁKÓNGURINN VILL EKKI UPPGJÖR
Ýmislegt sem gert hafi verið frá hruninu tel-
ur Jón hins vegar benda til þess að þetta upp-
gjör við hrunið og smákóngahyggjuna muni
ekki eiga sér stað. „Smákóngurinn vill ekki
gera upp við neitt heldur bara vera smákóngur
áfram. Sjáðu til dæmis það sem Hannes Hólm-
steinn sagði um sjálfstæðismenn, að þeir væru
mjög ópólitískt fólk sem vildi bara græða og
grilla. Hannes er með öðrum orðum að segja
að sjálfstæðisfólk vilji ekki skipta sér af neinu
öðru en sínum eigin garði og eigin frama.
Hvað segir það okkur ef 40 prósent þjóðarinn-
ar hugsa svona og kjósa flokk sem hefur þessa
stefnu? Segir það okkur að 40 prósent þjóðar-
innar vilja ekki samvinnu, heldur fá að lifa lífi
sínu í þægindum, og láta aðra um að stjórna
landinu? Margir hrópa eftir sterkum leiðtoga,
og þá væntanlega til að draga okkur upp úr
rústunum, en við þurfum ekki sterkan leið-
toga heldur þétta samvinnu. Draumurinn um
sterkan leiðtoga er þráin eftir að þurfa ekki að
taka þátt í ábyrgð. Og á þessum draumi hefur
Sjálfstæðisflokkurinn alið, og fitnað. Því veik-
ara lýðræði, því sterkari Sjálfstæðisflokkur,“
segir Jón.
„Uppgjörið sem átti að fara fram hefur ver-
ið kæft í kjaftavaðli og hártogunum. Sjálfstæð-
isflokkurinn hefur til dæmis aldrei farið í neitt
uppgjör. Frjálshyggjan varð okkur að falli; hug-
myndir frjálshyggjunnar. Frjálshyggjuþing-
maðurinn Sigurður Kári fellur af þingi; for-
maður Sjálfstæðisflokksins ræður hann sem
aðstoðarmann sinn. Formaðurinn er að segja:
Ég vil halda þessari hugmyndafræði innan
flokksins. Þetta sýnir að þeir hafa ekki lært
neitt. Þeir vilja framkvæma en ekki hugsa eða
spyrja spurninga en það er gamla Ísland,“ segir
Jón Kalman.
FRAMKVÆMD OFAR HUGSUN
Hann segir að þessi lausn á vandamálum, að
framkvæma bara frekar en að hugsa, sé mjög
íslensk og hafi fylgt þjóðinni lengi. „Við hugs-
um ekki hlutina heldur framkvæmum þá og
það getur stundum verið ákveðinn styrkur.
Því fylgir kraftur. Þessir 30 til 40 einstaklingar
hugsuðu ekki hlutina heldur framkvæmdu.
Saga íslenskra stjórnmála og Íslands eftir sjálf-
stæði liggur í framkvæmdum: Við framkvæm-
um en hugsum ekki. Í hvert skipti sem kem-
ur eitthvert hikst er lausnin að framkvæma
eitthvað stórt til að leysa úr því. Ekki hugsa
um erfiðleikana heldur framkvæma. Fram-
kvæmdin leysir málið, og leysir okkur undan
hugsuninni,“ segir Jón.
Hann segir að framkvæmdaáráttan hafa
birst mjög vel í því hvernig Sjálfstæðisflokk-
urinn hafi brugðist við hruninu. Þau viðbrögð
hafi verið kunnugleg. „Fyrstu tillögur Sjálf-
stæðisflokksins eftir hrun voru þær að drífa
í gegn einhverja virkjun. Ef þér er kalt á tán-
um þá getur þú pissað í skóinn. Þér verður
hlýtt í smástund en svo verður þér aftur kalt.
Þetta leysir engan vanda. Þessi hugsun hægri-
manna, og Framsóknarflokksins náttúrulega,
hefur verið ríkjandi allt of lengi, allt á að gerast
strax, leysa með einu trompi, þeir sem mót-
mæla eru þá á móti hagvexti, á móti einhverju
byggðarlagi, eða bara kjánalegir draumóra-
menn,“ segir Jón.
Hann bendir hins vegar á að það taki lang-
an tíma að byggja heilt samfélag aftur upp, það
verði ekki gert á einni nóttu. „Það tekur langan
tíma, mörg ár, að vinna sig út úr þeim vand-
ræðum sem við stöndum frammi fyrir í dag en
þeir vilja að það taki eitt ár. Viðkvæðið hefur
alltaf verið: Það er ekki tími til að hugsa núna
því við erum í svo djúpum skít. Við hefðum átt
að setjast niður og hugsa árið 1944 en gerðum
það ekki, og við blæðum fyrir það núna,” seg-
ir Jón.
SJÁLFSTÆÐISFLOKKURINN
FÚINN, EKKI VONDUR
Jóni Kalmani verður nokkuð tíðrætt um Sjálf-
stæðisflokkinn og Davíð Oddsson, fyrrverandi
formann flokksins. Hann er gagnrýninn á það
viðhorf að vilja þakka Davíð um of fyrir það
sem vel var gert í íslensku samfélagi á árunum
fyrir hrunið en segir jafnframt að ekki beri að
kenna honum um of um það sem miður fór.
„Ef við ætlum að læra eitthvað af þessu,
koma okkur út úr þessu, búa til – líkt og oft er
talað um - nýrra og betra samfélag og koma í
veg fyrir að þetta gerist aftur eftir tíu eða tut-
tugu ár, þá þurfum við að fara svolítið lengra
aftur en til Davíðs Oddssonar. Þó að hann hafi
verið áhrifamikill stjórnmálamaður þá sprett-
ur ekki allt af honum: Ekki allt illt og ekki allt
gott heldur, eins og stundum virðist vera í um-
ræðunni.“
Hann segir að Davíð hafi hvílt á þjóðinni
„eins og mara“ á síðustu árum: „Svona sterkur
leiðtogi eins og Davíð – sterkur í þeim skilningi
að hann var alvaldur – hefði ekki getað kom-
ið upp í öðrum flokki en Sjálfstæðisflokknum.
Þrátt fyrir að þessi flokkur segist leggja áherslu
á frelsi einstaklingsins þá er það í eðli flokksins
að leyfa skoðanakúgun. Þegar Davíð Oddsson
var við völd mátti enginn mótmæla honum. Ef
einhver gerði það var hann settur út á gaddinn
og fór í alkul. Sjálfstæðisflokkurinn er flokkur
miðstýringar. Hægrimenn á Íslandi virðast líka
vera á þessari skoðun þrátt fyrir að þeir boði
frelsi.“
Þrátt fyrir nokkuð harða gagnrýni á Sjálf-
stæðisflokkinn segir Jón að þetta þýði þó ekki
að Sjálfstæðisflokkurinn sé vondur flokkur:
Hann hafi einfaldlega verið of lengi við völd.
„Sjálfstæðisflokkurinn er auðvitað ekkert
vondur flokkur, ekkert verri en hver annar, en
hann er búinn að vera allt of lengi við völd og
það er kominn fúi í hann, valdafúi. Flokkurinn
þarf bara að stíga til hliðar og hreinsa þennan
fúa.“
Jón undrast því nýlegar skoðanakannan-
ir sem sýni að Íslendingar séu reiðubúnir að
kjósa flokkinn yfir sig strax aftur. „En Íslend-
ingar virðast samt vera tilbúnir að kjósa hann
yfir sig aftur og Sjálfstæðisflokkurinn er kom-
inn í nákvæmlega sama far og áður og vill stýra
samkvæmt smákóngahyggjunni: Að græða á
daginn og grilla á kvöldin; gera allt hratt og tala
lítið. Svo komum við á eftir og þurfum að sá í
þessa jörð sem þeir eru búnir að brenna. Við
þurfum að græða jörðina eftir þá. Þetta fólk
þarf að skilja að það tekur lengri tíma að græða
jörð en pening. Þetta er það sem við erum að
reyna að gera núna: Við erum að reyna að
græða jörðina eftir brunann,“ segir Jón og bæt-
ir því við að vissulega sé auðvelt að afgreiða
orð hans með því að hann sé bara vinstrimað-
ur að gagnrýna hægriflokk. „En af einhverjum
ástæðum erum við í djúpum skít, í rústunum
miðjum, og af einhverjum ástæðum vorum
við með hægristefnu í þetta langan tíma. Bara
þessi rök ættu að duga til að halda Sjálfstæðis-
flokknum frá völdum í 10 ár eða svo þótt skoð-
anakannanir segi annað núna.“
ÞJÓÐIN Í MEÐFERÐ
Jón telur að þrátt fyrir það uppgjörsferli sem
farið hafi í gang eftir hrunið sé þetta uppgjör
skammt á veg komið og að ekki sé útséð um
að þjóðin muni læra eitthvað af því. „Við eig-
um eftir að lenda í vandræðum aftur því við
vitum ekki hver við erum. Við skömmumst
okkar fyrir það sem við erum, fyrir fortíð okk-
ar. Eina heimsframlag okkar í arkitektúr er
til dæmis íslenski torfbærinn sem er afskap-
lega falleg bygging. En það er ekkert minnst
á hann í stórum, erlendum bókum um sér-
kenni hvers lands í arkitektúr. En torfbær-
inn rímar ekki við þá ímynd sem við viljum
sýna umheiminum. Hann er óþægileg minn-
ing. Við skömmumst okkar fyrir þetta bygg-
ingarform og sá sem skammast sín fyrir for-
tíð sína reynir að þegja yfir henni, gleyma
henni eða fegra hana, mun aldrei gera upp
við fortíð sína. Og sá sem gerir það ekki mun
lenda í erfiðleikum í framtíðinni. Manneskja
sem veit ekki hver hún er mun lenda í ógöng-
um þegar hún kemur út í lífið, hún endar í
drykkju, pilluáti, tauga áfalli eða efnahags-
hruni. Við fórum á fyllerí, tókum hressilega
út á vísa og efnahagshrunið er reikningurinn
okkar. Við þurfum að læra af því, við þurfum
að fara í meðferð,“ segir Jón.
ingi@dv.is
Á VINNUSTOFU RITHÖFUNDARINS Ástæða hrunsins liggur í því að við höfum ekki
gert upp við okkur hver við
erum og viljum vera.