Náttúrufræðingurinn - 2011, Side 19

123
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Magnús Á. Sigurgeirsson og Árni Hjartarson
Náttúrufræðingurinn 81 (3–4), bls. 123–130, 2011
1. mynd. Sjávarhólar, bærinn og grónir urðarhólarnir við þjóðveginn. Vindheimar eru fyrir miðri mynd. Upp undir hlíðinni t.v. eru Skraut-
hólabæirnir. Berghlaupsurðin er í hlíðinni fyrir miðri mynd og upp af henni berghlaupsskálin Gleið. – The farms Sjávarhólar, Vindheimar and
Skrauthólar (to the left) in Kjalarnes SW-Iceland. Mt. Esja in the background with its rockslides and screes. Ljósm./Photo: Árni Hjartarson.
Gjóskulög og fjörumór á
berghlaupi við Sjávarhóla
á Kjalarnesi
Greint er frá rannsóknum á fjörumó sem finnst ofan á Sjávarhólaberg-
hlaupinu á Kjalarnesi. Í mónum eru varðveitt um tíu gjóskulög, þau
elstu rétt rúmlega sex þúsund ára. Er þar annars vegar um að ræða
Heklugjósku, mögulega Heklu Ö, og hins vegar Reykjanesgjósku.
Gjóskulögin sýna að berghlaupið er um tíu þúsund ára gamalt. Mæl-
ingar á sniðum í mónum benda til að á síðustu 500 árum hafi afstæð
hækkun sjávarborðs á þessum stað verið um 40 cm/öld að jafnaði. Þetta
er meira en annars staðar hefur mælst við Faxaflóa. Hér fer saman
landsig sem þekkt er á Reykjavíkursvæðinu og víðar við Faxaflóa,
sjávarborðshækkun vegna hlýnunar og bráðnunar jökla víða um heim
síðustu öldina og staðbundið sig í Sjávarhólaberghlaupinu.
nær í sjó fram en urðina má sjá í
flæðarmálinu í Hofsvík. Fjörumó er
að finna ofan á urðinni. Aldur fram-
hlaupsins er ekki þekktur en af útlit-
inu að dæma hefur það verið talið
fornt. Rannsóknir á fjörumónum
leiða í ljós að þar eru gjóskulög sem
gefa möguleika á að komast nær
aldri framhlaupsins en áður hefur
verið gert.
Ólafur Jónsson var frumkvöðull
í rannsóknum á berghlaupum og
ítveimur ritum sínum, Skriðuföll og
snjóflóð 2 og Berghlaup 3, lýsti hann
helstu berghlaupum landsins í máli
og myndum. Einnig reyndi hann
að meta aldur þeirra og studdist þá
mest við útlitsflokkun, þ.e. veðrun í
urð og brotskál hlaupanna, jarðveg
og gróður og einstaka sinnum
hafa skriðuföll oft valdið búsifjum
síðustu aldirnar.1 Merki eru um
nokkur stór og fornleg berghlaup
á Kjalarnesi, mun stærri en þau
skriðuföll sem orðið hafa í seinni tíð.
Eitt þeirra hefur skilið eftir sig veg-
lega hólaþyrpingu við bæina Sjávar-
hóla og Skrauthóla. Berghlaupið
Inngangur
Undir bröttum suðurhlíðum Esjunnar
liggur Kjalarnes. Efst í fjallinu er
hamrabelti með giljum og skörðum,
en neðar eru bungulaga aurkeilur
og skriðutaumar. Skriðuhætta er
mikil, en samkvæmt heimildum
Ritrýnd grein
81_3-4_loka_271211.indd 123 12/28/11 9:13:50 AM