Náttúrufræðingurinn - 2011, Síða 39

143
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
stefnumótun norrænna samfélaga
um aðlögun að loftslagsbreytingum
(Adaptation to climate change:
research, practice, policy. 6.–8. nóv.
2010). Þar komu saman náttúru-
fræðingar, sveitarstjórnarmenn og
þingmenn landanna til að heyra
um vísindalega rökstuddar horfur,
kynna sér viðbrögð við óvenju-
legum aðstæðum og ræða viðbúnað
þjóðanna til lengri tíma.3 Miklar
líkur eru á að veðurfarsbreytingar
séu í vændum og fjallaði ráðstefnan
um hvernig þær horfa við Norður-
landabúum. Minna var fjallað um
hvort um sé að ræða eðlilegar
sveiflur í veðurfari eða ógn af
mannavöldum sem of seint sé að
koma algjörlega í veg fyrir.
Frá hagkvæmnissjónarmiði má
segja að skynsamlegt væri að sam-
þætta stefnu og aðgerðir í aðlögun
að loftslagsbreytingum ef samskonar
hætta steðjar að öllum norrænu ríkj-
unum, þ.e.a.s. ef svipaðir hagsmunir
eru í húfi á svæðinu öllu og ef hætta
af völdum breytinga er sú sama í
öllum löndunum. Enn fremur er
æskilegt að hafa samráð ef stjórn-
sýsluaðgerðir hafa áhrif út fyrir
landamæri hvers lands og þegar
samstarf getur orðið áhrifaríkara og
sameinað átak er hagkvæmara en
sem nemur samanlögðum kostnaði
allra ríkjanna. Ef ekki er staðið rétt
að málum er hins vegar hætta á að
viðbrögðin geti aukið útblástur, ýkt
hlýnunina og valdið hagsmunatog-
streitu. Ef þessi upptalning á ekki
við, er skynsamlegra fyrir hvert
land að miða aðlögun við eigin
landamæri.
Staða aðlögunar í
norrænum ríkjum
Eftir fund norrænna umhverfis-
ráðherra á Svalbarða árið 2006 til-
kynnti Jónína Bjartmarz (umhverfis-
ráðherra 15.6.2006–24.5.2007) á
heimasíðu umhverfisráðuneytisins
að Norðurlandaráð hygðist setja á
fót rannsóknaráætlun til að undir-
búa aðlögun norrænna samfélaga að
loftslagsbreytingum.4,5 Jafnframt er
tekið fram að ýmsar athuganir hafi
þegar verið gerðar á mögulegum
afleiðingum loftslagsbreytinga á
landbúnað, vatnsbúskap og orku-
vinnslu, opnun siglingaleiða á
norðurslóðum o.fl. Einnig er tekið
fram að viðbrögð við veðurfars-
breytingum séu nú þegar komin
inn í áætlanir opinberra stofnana á
Íslandi. Jafnframt skrifar ráðherra
að íslenskt samfélag kunni að vera
betur í stakk búið til að standast
breytingar en önnur eysamfélög, til
dæmis í viðbúnaði við hækkandi
sjávarstöðu. „Innviðir samfélagsins
eru sterkir og þjóðin rík, en almennt
gildir að fátæk lönd munu eiga
erfiðast með að laga sig að breyttu
úrkomumynstri“.5
Í öllum norrænu ríkjunum hafa
sérfræðingar tekið saman skýrslur
um horfur á staðbundnum breyt-
ingum næstu áratugi af völdum
hnattrænnar hlýnunar, einkum til
þess að treysta þekkingargrunn fyrir
væntanlegar stjórnvaldsaðgerðir
(einnig á Íslandi, sjá síðar). Þegar
leitað var til Grænlands og Færeyja
eftir fræðilegum úttektum var fátt
um svör. Finnsk stjórnvöld riðu á
vaðið og styrktu verkefni við að
koma upplýsingum til almennings
um niðurstöðu úr víðtækri rann-
sóknar- og samhæfingarvinnu sem
hófst árið 2004. Gert var kerfisbundið
mat á viðnámsþrótti finnskrar nátt-
úru og getu innviða samfélagsins til
að aðlagast breyttu loftslagi.
Í Finnlandi hafði finnska umhverf-
isstofnunin umsjón með samvinnu
sveitarfélaga og ellefu ríkisstofnana
á fimmtán sviðum um að skapa
heildarsýn yfir aðlögun að loftslags-
breytingum í samræmi við nokkrar
framtíðarspár og samhæfingu í mik-
ilvægum málaflokkum, m.a. vatns-
notkun, og um að auka almennings-
vitund um málið.6 Í samanteknum
niðurstöðum er tekið fram að ekki
sé fyrirséð í smáatriðum hverjar
afleiðingarnar verði, en hlýnandi
veðurfar muni bæði fela í sér ábata
og kostnað fyrir finnska hagkerfið.
Sem dæmi um breytingar í Finn-
landi má nefna að búist er við
að sjávarstaða Eystrasalts hækki
og að það muni sjaldan frjósa,
en það hefði mikil áhrif á lífríki
þessa innhafs. Finnska ríkið gaf
út tillögur til úrbóta og hvatti til
umræðu um áhrif á landbúnað
og matvælaframleiðslu, skógrækt,
fiskveiðar, hreindýrabúskap, veiði-
stjórnun, vatnsbúskap, varðveislu
fjölbreytileika vistkerfa og viðbrögð
í iðnaði, orkuvinnslu, samgöngum
og samskiptakerfi, landnýtingu,
skipulagsáætlanir, byggingariðnað,
lýðheilsu, ferðaþjónustu, útivist og
tryggingamál.7 Í framhaldi af þess-
ari stefnumótunarvinnu var gefin
út samantekt á finnsku og ensku
sem leiðbeinir sveitarstjórnum um
mótun viðbragðsáætlana í mála-
flokknum.7 Finnar eiga einnig aðild
að evrópsku samráðsverkefni um
aðlögun samfélaga sem liggja að
Eystrasalti.8 Samanborið við þetta
finnska framtak má segja að mál-
efnið hafi ekki verið áberandi í
almennri íslenskri umræðu.
Í upphafi nýrrar aldar horfðu
Svíar skelfdir á hvernig fimm alda
gömul tré féllu unnvörpum í tíðum
óveðrum þar sem veðurhæð sló fyrri
met.9 Við þetta lokaðist ítrekað fyrir
lestarsamgöngur með tilheyrandi
usla og aukakostnaði. Rafmagns-
línur gáfu sig og olli það heimilum
og atvinnulífi í Suður-Svíþjóð vand-
ræðum svo vikum skipti. Frá síðustu
aldamótum hefur þurft að leggja
meiri vinnu í að grisja trjágróður
við vegi og raf- og járnbrautarlínur
vegna örari vaxtar en þekktist á lið-
inni öld. Menn óttast einnig flóð við
ósa stórra fljóta á borð við Gautelfi í
Gautaborg og á vatnasviði Mälaren
sem rennur til sjávar í Stokkhólmi.
Vatnsborði Gautelfar hefur verið
stýrt frá 1937 þannig að komið er í
veg fyrir innstreymi sjávar, og flæði
niður ána er einnig stýrt til að draga
úr sveiflum. Árin 2000 og 2001 urðu
hins vegar flóð sem þessi gamli bún-
aður gat ekki hamið.10
Árið 2005 komu upp hugmyndir
í Svíþjóð um að kolefnisríkur út-
blástur yrði skattlagður til að hafa
áhrif á lífshætti neyslusamfélagsins,
en þær náðu ekki fram að ganga.
Eftir rannsóknir og útgáfu skýrslu
sérfræðinga voru margþættar til-
lögur um aðlögun sænsks samfélags
að breyttu veðurfari lagðar fyrir
sænska þingið árið 2008.11 Þar er
81_3-4_loka_271211.indd 143 12/28/11 9:14:11 AM