Náttúrufræðingurinn - 2011, Qupperneq 53

157
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
anna, sunnan við New York. Yngstu
beinin eru talin vera frá um 1675,
fundin við Southampton í New
York-ríki.8 Því fer ekki á milli mála
að gráhvalur var enn í Norður-
Atlantshafi á 17. öld.
Sitthvað um gráhvalinn
í Kyrrahafi
Gráhvalur hefur þá sérstöðu að vera
eins konar millistig sléttbaka og
reyðarhvala og telst vera einn í sinni
ætt (Eschrichtiidae). Skyldleiki við
aðra núlifandi skíðishvali er óljós.
Þetta er meðalstór hvalur, fremur
digurvaxinn, vanalega grár að lit, en
verður gulgráflekkóttur af ásætum,
sem eru óvenju margar og fjöl-
breyttar á húð hans, en þar á meðal
eru hrúðurkarlar og hvallýs. Meðal-
lengd við kynþroska er 11–12 m og
mesta lengd um 15 m. Skíðin eru
130–180 hvorum megin, rjómagul,
stutt og fremur veigalítil miðað við
aðra skíðishvali. Nánari lýsingu er
að finna í grein Gísla Víkingssonar
í Íslensk spendýr19 og í bók Sigurðar
Ægissonar o.fl., Íslenskir hvalir20. Á
ensku er til mikið fræðirit um grá-
hvalinn: The gray whale, Eschrichtius
robustus (1984), með greinum eftir
fjölda fræðimanna báðum megin
Kyrrahafsins.8
Í Kyrrahafi ferðast gráhvalurinn
árlega þúsundir kílómetra milli
sumarstöðva við Beringssund, þar
sem hann nærist aðallega, og vetrar-
stöðva við Kaliforníu og Mexíkó. Þar
fer fram mökun og burður, aðallega
í lygnum fjörðum og sjávarlónum
þar sem líka var auðvelt að veiða
hann. Líklegt er að svo hafi einnig
verið í Atlantshafi. Gráhvalurinn er
sérstakur að því leyti að hann lifir
aðallega á smáum botndýrum, sem
hann rótar upp með því að renna
neðra skolti gegnum leir og sand í
grunnum sjó og síar þau úr grugg-
inu. Fylgir því oft mikið leirkóf. Við
Kyrrahafsströnd eru allt að 90%
fæðunnar botnlægar marflær. Það
er því alls ekki fjarri lagi að nefna
hann sandætu. Í Kaliforníu þekktust
nöfnin digger og mud digger sem vísa
til þess sama.8
Charles Scammon, skipstjóri og
hvalveiðimaður, samdi bók um
hvali og hvalveiðar við vesturströnd
Norður-Ameríku sem út kom 1874.
Hann greinir frá því hvernig kálf-
fullar gráhvalskýr söfnuðust saman
í lónum og ritar m.a.: Mörg til-
vik eru þekkt um að þær lágu svo
klukkustundum skipti í aðeins 2–3 feta
djúpum sjó, án þess að bera sýnilegan
skaða af því að hvíla af öllum sínum
þunga á sandinum, þar til þær flutu
upp á flóðinu. Þetta háttalag rímar
vel við umsagnir Jóns lærða o.fl., er
sumum hafa fundist ótrúlegar, að
hvalurinn liggi á sandi. Scammon
segir það vera algengt að hvalurinn
snúist til varnar og geti orðið mjög
illskeyttur, og nefnir dæmi um að
hann hafi brotið báta og stórslasað
veiðimenn. Því nefndu sumir hval-
fangarar hann „devil fish“.21 Þetta
virðist koma heim og saman við
sumar ofangreindar heimildir.
Í Kyrrahafi eru tveir stofnar grá-
hvals. Af vesturstofni, sem fyrrum
er talinn hafa verið meðfram allri
austurströnd Asíu, eru nú aðeins
eftir fáein hundruð dýr, sem hafa
sumarstöðvar við Shakalíneyju
norðan við Japan; virðist litlu hafa
munað að hann hlyti sömu örlög
og Atlantshafsstofninn. Veitt var
úr honum til 1966 en síðan hefur
hann lítið rétt við. Gráhvalurinn
við vesturströnd Norður-Ameríku
var einnig hætt kominn. Um miðja
19. öld uppgötvuðu hvalfangarar
æxlunarstöðvar hans, hófu að veiða
hann í stórum stíl og höfðu næstum
eytt honum um aldamót 1900, þegar
þeim veiðum var hætt. Telja sumir
að tilkoma steinolíu í stað hvallýsis
um eða fyrir aldamótin hafi e.t.v.
ráðið úrslitum og forðað honum frá
algerri útrýmingu. Gráhvalur hefur
verið friðaður við Ameríku frá 1946,
að undanskildum veiðum frum-
byggja á vesturströnd Bandaríkj-
anna og í Síberíu, og eftir það
stækkaði stofninn jafnt og þétt fram
að aldamótunum 2000, en nú telst
Gráhvalur gægist upp úr hafinu í Kalíforníuflóa við Mexikó. Ljósm.: Joe McKenna, 28.
febrúar 2010.
81_3-4_loka_271211.indd 157 12/28/11 9:14:21 AM