Són - 01.01.2012, Blaðsíða 10

10 Gunnar Skarphéðinsson
einnig að nefna kvæðið þessu nafni vegna þess að það dregur fram,
eins og hann segir, megineinkenni efnisins, þ.e. málshættina.
Konungsbók Snorra­Eddu geymir, auk Eddu Snorra, tvö kvæði sem standa
aftast í handritinu. Þessi kvæði eru bæði nafnlaus þar og skrifuð í löngum
línum eins og venja er um bundið mál í íslenskum miðaldahandritum.
Fyrra kvæðið er Jómsvíkingadrápa (J), sem eignuð er Bjarna Kolbeinssyni, en
hann var biskup í Orkneyjum frá 1188 til 1222 eða 1223.5 Seinna kvæðið
er svo M. Snemma í rannsóknarsögu kvæðisins kom sú hugmynd fram að
Bjarni biskup Kolbeinsson hefði ort M, þar sem J og M þótti svipa saman.
Í báðum kvæðunum er erótískur tónn og þau hafa bæði harmræn ástarstef6
sem þykja gefa til kynna að skáldið sé undir áhrifum frá trúbadúrakveðskap.
Slíkur tónn verður svo seinna einkennandi í mansöngvum rímna.7 Finna
má dæmi um svipað orðalag í báðum kvæðunum og til dæmis kemur kenn-
ingin Yggjar bjór fyrir í þeim báðum og áhersluorðið fíkjum er talsvert áber-
andi. Nokkrar orðmyndir hafa þótt benda til þeirrar mállýsku sem töluð
var í Orkneyjum en hugsanlegt er að skýra þær einfaldlega sem tvímyndir:
5 Bjarni Kolbeinsson kemur talsvert fyrir í Orkneyinga sögu. Hans er einnig getið öðru
hverju í konungasögum. Bjarni er talinn fæddur um miðja 12. öld og varð biskup í
Orkneyjum á eftir Vilhjálmi biskupi hinum síðari 1188. Bjarni var sonur Kolbeins
hrúgu og Herborgar sem var afkomandi jarla. Hann var talinn mannasættir og skáld
gott. Í Páls sögu byskups (Íslenzk fornrit XVI 2002) er þess getið að Loftur, sonur Páls
biskups, hafi sótt Bjarna biskup heim í Orkneyjum. Sturlunga getur um það að Orkn-
eyjafar hafi komið í Hvítá þegar Snorri Sturluson bjó að Borg. Stýrimaður var Þorkell
rostungur, bróðursonur Bjarna. Deilur urðu milli Snorra og Þorkels og leitaði Þorkell
á náðir Sæmundar Jónssonar í Odda sem tók við honum fyrir vináttu sakir við Bjarna
biskup. Sjá nánar Sturlunga saga I (1946:240–241) og neðanmáls í Orkneyinga sögu (Ís-
lenzk fornrit XXXIV 1965:291–292).
6 Stefið í J kemur fyrst fyrir í 15. erindi kvæðisins. Það er svonefnt klofastef. Slík stef eru
ekki sjálfstæð heldur eru þau felld inn í erindi drápunnar. Stefið í J kemur fram í 1.,
4., 5. og 8. vísuorði:
Ein drepr fyr mér allri,
ótrauðr á l†g skeiðum
†rr þengill bað ýta,
ítrmanns kona teiti;
góð ætt of kømr grimmu,
gekk herr á skip, darra
hinn ’r kunni gný gerva,
gœðings at mér stríði.
Finnur Jónsson (Skjd. B.II:4) endursegir stefið þannig: En hövdings kone ødelœgger al
min glœde; en kvinde af god herkomst bringer mig grum sjœlekummer.
7 Um mansöng má t. d. fræðast í nýlegri grein eftir Edith Marold (2007): „Mansöngr – a
Phantom genre?“