Són - 01.01.2012, Blaðsíða 80

80 Bjarki Karlsson
Á nítjándu öld gjörbreytist framboðið með rómantísku stefnunni en
með henni var fluttur inn fjöldi erlendra fimm bragliða hátta. Eftir það
eru dæmin í töflunni aðeins lítið úrtak úr miklum kvæðafjölda.
Fleiri tímamót verða í byrjun nítjándu aldar því að eins og glöggt
sést á súluritinu fjölgar braglínum með stuðul í fjórða og/eða fimmta
braglið verulega og eru á bilinu 10–70% en voru áður 0–6% með
tveimur undantekningum, Skáld-Sveini og Stefáni Ólafssyni í Valla-
nesi. Þessi breyting nær aðeins til kveðskapar utan rímnahefðarinnar.
Rímur halda áfram að lúta sértæku stuðlareglunni. Þó að Bólu-Hjálm-
ar staðsetji stuðla stundum í 4. og 5. lið í kvæði sínu um Björn Erlends-
son leyfir hann sér engin frávik frá sértæku reglunni þegar hann yrkir
rímur undir stuðlafalli.
Þó að allt að 6% braglína brjóti í bága við sértæku stuðlaregluna
fram til 1650 þýðir það ekki að hún sé ekki virk enda er tíðni of- og
vanstuðlunar lítt minni í sömu kvæðum. Í Heimsósóma Skáld-Sveins
eru hins vegar fjórar braglínur af þrjátíu og níu fimm bragliða frum-
línum25 þar sem stuðull stendur aftar en í þriðja braglið, eða 21%.26
Í fáum dráttum er saga sértæku stuðlareglunnar því þessi:
15. öld: Fimm bragliða línur koma fram í íslenskum
kveðskap. Staðsetning stuðla ekki niðurnjörvuð
fyrst um sinn. Þó tregða til að stuðla aftar en í
þriðja braglið.
16. og 17. öld: Stuðlun í 4. og 5. braglið hættir að sjást nema
í undantekningartilvikum. Sértæka stuðlareglan
orðin til og virðist gilda fyrir alla hætti með
fimm bragliða línum. Þó ber svo við að Stefán
Ólafsson virðir hana að vettugi.
18. öld: Sértæka reglan enn í gildi.
19. öld: Nýir fimmliðahættir koma fram og sértæka
reglan lætur undan nema í rímum þar sem hún
gildir áfram.
Það eru ekki bara nýju bragarhættirnir sem eru án sértæku reglunnar
síðustu tvær aldir. Hulda yrkir kvæði um Jón biskup Ögmundsson
25 Ástæða þess að 39 slíkar línur finnast í 16 erindum er sú að oftast mynda 7. og 8.
lína annars vegar en 9. og 10. lína hins vegar braglínupar en í sjö tilvikum eru 8.
eða 10. lína sérstuðlaðar og því taldar með. Þá gerist það oft að 8. eða 10. lína hefur
aukastuðlapar á eftir höfuðstaf en þær eru ekki taldar með.
26 Enginn munur er á stuðlun í Heimsómsómakvæði eftir handritum eins og sjá má hjá
Guðrúnu Nordal (1982).