Són - 01.01.2012, Side 136

136 Kristján Jóhann Jónsson
Réttum hundrað árum áður en Auerbach skrifaði þetta birtust
þrjár greinar eftir Grím Thomsen þar sem svipuðum vinnubrögðum
er beitt og niðurstaðan áþekk, nema þar eru norrænar bókmenntir í
þeirri stöðu sem Auerbach lét Biblíutextann hafa. Í fyrirlestri Gríms
um stöðu Íslands í Skandinavíu var vikið að því sem Andrés Björnsson
þýðir fallega með hugtakinu „kyrrleiksástríðu“ („Rolighedens Pathos“)
og þess getið að Grikkir þekki ekkert slíkt. Þar blasir við að í fyrirlestr-
inum var Grími vel ljóst að hann var að gera Ísland að sams konar
vöggu menningarinnar í Skandinavíu og Grikkland hafði verið fyrir
Evrópu. Þess vegna var óhjákvæmilegt að staðfesta mun á grískri og
norrænni menningu, annars hefði engin ástæða verið til þess að ræða
norræna menningu sérstaklega. Þess vegna er sérstaða norrænnar
menningar, með tilliti til grískrar, skilgreind sérstaklega eftir fyrirlestur-
inn í prentuðum greinum árið 1846, og viti menn! Hinir grísku textar
eru að sögn Gríms tærir og án undirmála en þeir norrænu dylja aftur
á móti ástríðu sína. Andstæðulína tærleika og dulúðar er dregin milli
norrænna bókmennta og grískra:
Best koma skýr sérkenni þessara bókmennta í ljós, þegar þær
eru bornar saman við þær grísku. Hin klassíska eining hug-
myndar og forms er það eina sameiginlega, en með mismunandi
hætti. Þar sem form og efni renna þannig saman í því gríska
að gagnsæi myndast, vegna þess að innihaldið er alltaf hægt að
segja og sýna, er staðan í því norræna allt önnur. ... hið dula eðli
norrænnar náttúru og hinnar norrænu manneskju hefur í bók-
menntunum tekið á sig hliðstætt form; því það væri mótsögn ef
form hins dulda afhjúpaði ómælisdýpi hins dulda, ef tjáning þess
væri andstæða dulúðarinnar.57
Þetta viðhorf er víðar tekið upp og byggist ávallt á sömu hugsun,
að í íslenskri menningu sé grundvöllur og undirstaða norrænnar
57 „Bedst viser denne Literaturs udprægede Eiendommelighed sig, naar man
sammenholder den med den græske. Den classiske Enhed af Idee og Form have de
blot tilfælles, men hver paa sin Maade. Thi medens i Græskheden Form og Indhold
saaledes gaae op i hinanden, at hin kan siges at være gjennemsigtig for dette, da
nemlig Indholdet gjennemgaaende er udtaleligt og fremstilleligt, saa er Forholdet
i Nordiskheden et ganske andet ... Den nordiske Naturs, det nordiske Menneskes
indesluttede Væsen har saaledes i denne Literatur vundet sig sin tilsvarende Form;
thi det vilde være en Modsigelse, hvis det Indesluttedes Form aabnede et fuldstændigt
Blik i det Indesluttedes Afgrunde, hvis dets Yttring altsaa var modsat af indesluttet“
(Grímur Thomsen 1846b (23): 177).