19. júní - 19.06.2010, Side 27

Fimmtíu ár voru liðin í síðasta mánuði frá því að fyrst var
heimilað að selja nýja tegund getnaðarvarnar, sem lengst af hefur
gengið undir nafninu p-pillan eða bara Pillan, gjarnan skrifuð
með stórum staf. Þann 9. maí það ár samþykkti bandaríska
matvæla- og lyfjaeftirlitið FDA umsókn lyfjafyrirtækisins G.D.
Searle og Co. um að markaðssetja getnaðarvarnarpilluna
Enovid.
Áður en lyfjastofnunin veitti samþykki sitt hafði að
sjálfsögðu staðið yfir barátta áratugum saman um að fá
að framleiða og selja einfalda getnaðarvörn, örugga og
svo ódýra að allflestum konum ætti að vera kleift að kaupa
hana. Í ítarlegri grein í bandaríska fréttatímaritinu Time kemur
fram að frumkvöðull baráttunnar hafi verið bandarískur
hjúkrunarfræðingur, Margaret Sander að nafni. Hugmyndina
að lítilli pillu sem kæmi í veg fyrir ótímabæra þungun fékk hún
strax árið 1912. Margaret var ein átján systkina. Þegar móðir
hennar lést fimmtug að aldri sakaði hún föður sinn um að
hafa valdið dauða móðurinnar með því að hafa lagt á hana
allt of miklar byrðar.
Þröngsýni og fjárskortur
Til að gera langa sögu stutta fóru hjólin virkilega að
snúast þegar Margaret Sander kynntist vísindamanninum
Gregory Pincus, sérfræðingi í æxlunarfræðum, í byrjun sjötta
áratugarins. Fjárskortur og almenn þröngsýni hamlaði starfi
þeirra fyrst í stað. Eftir að fjárhagslegur bakhjarl var fundinn
og Pincus komst í kynni við kvensjúkdómalækninn John
Rock fóru hjólin loks að snúast. Rock var sérfræðingur í
meðhöndlun við ófrjósemi, íhaldssamur kaþólikki, fimm barna
faðir og afi átján barna til viðbótar. Hann vann að rannsóknum
á hormónum í því skyni að auka frjósemi kvenna. Gregory
Pincus áttaði sig fljótlega á því að nýta mátti uppgötvanir
Johns Rocks í þveröfugum tilgangi. Það er að draga úr
frjóseminni.
Það var svo árið 1956 sem þeir Rock og Pincus töldu sig
vera komna það vel á veg að rétt væri að prófa nýju Pilluna
á konum. Leyfi fyrir rannsókninni fékkst í Puerto Rico. Þar
var fjöldi kvenna sem þráði fátt heitar en að fundin yrði upp
getnaðarvörn sem kæmi í staðinn
fyrir þær óöruggu varnir sem þær
höfðu úr að moða. Þessi frumgerð
Pillunnar reyndist örugg leið til að
koma í veg fyrir egglos og var leyfð
árið 1957 í Puerto Rico sem lyf við
„kvenlegum kvillum“ eins og það
var orðað. Árin á eftir var pillan
seld ólöglega í Bandaríkjunum
og víðar, allt þar til matvæla- og
lyfjastofnunin tók af skarið í maí
1960. Með samþykkt þess var
raunar brotið blað í sögu lyfjaframleiðslu. Til þess tíma höfðu
heilbrigðisyfirvöld aldrei samþykkt að framleitt yrði lyf sem gert
var ráð fyrir að heilbrigt fólk tæki inn með reglubundnum hætti.
Ýtt undir lauslæti
Þrátt fyrir að p-pillan hefði fengið samþykki heilbrigðisyfirvalda
vestra var björninn samt ekki alveg unninn. Í mörgum ríkjum mátti
einungis selja Pilluna giftum konum fyrst í stað. Ef ógiftar konur
fengju hana í hendur ýtti það bara undir lauslæti. Þeim skorðum var
rutt úr vegi þegar tímar liðu. Nú orðið er litið á uppfinningu Pillunnar
sem mikilvægan áfanga í jafnréttisbaráttu kvenna og veigamikinn
þátt í þeirri þjóðfélagsbyltingu sem varð í vestrænum ríkjum á
síðustu árum sjöunda áratugarins. Í fréttatímaritinu Economist kom
fram árið 1999, þegar atburðir tuttugustu aldarinnar voru gerðir
upp, að Pillan væri mikilvægasta vísindauppgötvun aldarinnar.
Þrátt fyrir að um það bil hundrað milljónir kvenna noti Pilluna
daglega að staðaldri er henni þó ekki tekið fagnandi alls staðar.
Til dæmis notar hana einungis ein kona af hverjum eitt hundrað
í Kína. Í Japan er Pillan sögð vera á undanhaldi. Þar í landi mæla
heilbrigðisyfirvöld frekar með smokkum sem getnaðarvörn, þar
sem hann skili betri árangri en Pillan í baráttunni gegn alnæmi.
Kaþólska kirkjan hefur alla tíð barist gegn Pillunni. Þar á bæ er litið
á hana sem röskun á eðlilegri hringrás náttúrunnar. Þá hefur alla tíð
verið til staðar hópur fólks sem lítur á getnaðarvarnir, og þá sér í
lagi Pilluna, sem undirrót lauslætis og framhjáhalds og að hún grafi
undan hinum hefðbundnu gildum fjölskyldunnar.
Breytti stöðu konunnar
Þrátt fyrir úrtöluraddir er það útbreidd skoðun víða um heim að
Pillan sé hið mesta þarfaþing. Ein víðtækasta rannsókn sem unnin
hefur verið á heilbrigðissviði leiðir einnig í ljós að Pillan er hreint ekki
eins hættuleg og margir hafa látið í veðri vaka. Rannsókn á 46
þúsund konum sem stóð yfir í tæpa fjóra áratugi leiddi til dæmis
í ljós að þær konur sem taka Pilluna eru ólíklegri en hinar til að
deyja fyrir aldur fram af ýmsum sjúkdómum, svo sem krabbameini
og hjartaáfalli. Niðurstaða þessar rannsóknar var birt í mars
síðastliðnum. a
Byggt á greininni Love, Sex, Freedom and The Paradox Pill, Time 3. maí 2010.
Pillan orðin 50 ára
Rúmlega hundrað milljónir kvenna hófu daginn í dag eins og aðra daga ársins á því að
taka inn agnarlitla töflu sem á að koma í veg fyrir að þær verði barnshafandi. Uppfinningu
andskotans að margra mati. Aðrir líta á lyfið sem sannkallaða guðsblessun fyrir mannkynið
og þó sér í lagi konur.
Frumkvöðullinn Margaret Sander lést 86 ára að aldri árið 1966. Henni auðnaðist þar
af leiðandi ekki að sjá hverju barátta hennar skilaði fyrir öruggri getnaðarvörn í formi
smápillu. Hún missti af því að vegna Pillunnar breyttist hlutverk fjölmargra ungra kvenna.
Þær hættu að líta á sig sem húsmæður fyrst og fremst og fóru að láta til sín taka
á vinnumarkaði. Í úttekt Time í tilefni af hálfrar aldar afmæli Pillunar er haft eftir Terry
O’Neill, formanni NOW, Landssamtaka bandarískra kvenna, að árið 1970 hafi sjötíu
prósent kvenna með börn undir sex ára aldri verið heimavinnandi. Þrjátíu prósent hafi
verið á vinnumarkaðinum. Fjórum áratugum síðar hafi dæmið snúist við. Terry O’Neill
bætir því við að beint samhengi sé milli Pillunnar og þeirra umbóta sem hafa orðið á
hlutverki og réttindum kvenna síðastliðna hálfa öld.
27
24-27 Upphefð Gerður Kristnypil5 5 6/2/10 6:09:46 PM